دنیای باستان همواره مملو از شگفتی‌ها و رازهایی بوده است که کنجکاوی بشر را برانگیخته‌اند. اهرام، به عنوان نمادی از تمدن‌های کهن و شاهکارهای مهندسی، در این میان جایگاه ویژه‌ای دارند. در حالی که کتاب رکوردهای جهانی گینس رسماً هرم پلکانی جوسر (Djoser) در مصر را با قدمتی حدود 2630 سال پیش از میلاد به عنوان قدیمی‌ترین هرم جهان ثبت کرده است، یافته‌های جدید و بحث‌برانگیزی از گوشه‌ای دیگر از جهان، یعنی اندونزی، این عنوان را به چالش کشیده و جامعه باستان‌شناسی را با پرسش‌های عمیقی روبرو ساخته است. محور این مباحثات، سازه‌ای عظیم و اسرارآمیز به نام هرم گونونگ پادانگ (Gunung Padang) است که می‌تواند درک ما از تاریخ تمدن بشری و توانایی‌های فنی انسان‌های پیش از تاریخ را دگرگون سازد.
پیش از آنکه به بررسی ادعاهای مطرح شده در مورد هرم گونونگ پادانگ بپردازیم، لازم است نگاهی کوتاه به هرم جوسر داشته باشیم. این هرم پلکانی که در گورستان سقاره مصر واقع شده، توسط وزیر نابغه فرعون جوسر، ایمهوتپ، طراحی و ساخته شد. هرم جوسر نه تنها یک مقبره باشکوه، بلکه نقطه عطفی در معماری مصر باستان محسوب می‌شود و نشان دهنده گذار از سازه‌های سنتی به ساختارهای هرمی پیچیده‌تر است. قدمت چند هزار ساله و اهمیت تاریخی آن غیرقابل انکار است، اما آیا این سازه همچنان می‌تواند عنوان “قدیمی‌ترین هرم جهان” را یدک بکشد؟
ظهور یک مدعی جدید: هرم گونونگ پادانگ و ادعاهای شگفت‌انگیز
در اکتبر گذشته، مقاله‌ای در مجله علمی “آرکئولوژیکال پراسپکشن” (Archaeological Prospection) منتشر شد که جامعه علمی را به شدت تحت تأثیر قرار داد. تیمی از پژوهشگران به سرپرستی دنی هیلمن ناتاویدجاجا (Danny Hilman Natawidjaja) از موسسه علوم اندونزی، ادعا کردند که لایه‌ای از هرم گونونگ پادانگ در اندونزی قدمتی بسیار فراتر از هرم جوسر دارد و ممکن است تا 25000 سال پیش از میلاد ساخته شده باشد. این ادعا، در صورت اثبات، نه تنها رکورد هرم جوسر را می‌شکند، بلکه تاریخ آغاز تمدن‌های پیشرفته و توانایی‌های مهندسی بشر را هزاران سال به عقب بازمی‌گرداند.
محققان در مقاله خود توضیح می‌دهند که هسته اصلی هرم گونونگ پادانگ “از گدازه‌های آندزیت عظیم با دقت حجاری شده” تشکیل شده است. آن‌ها معتقدند که “قدیمی‌ترین عنصر ساختمانی” این هرم “احتمالاً به عنوان یک تپه گدازه طبیعی شکل گرفته و سپس حجاری و به صورت معماری پوشانده شده است.” این تیم با استفاده از روش‌های ژئوفیزیکی مانند توموگرافی مقاومت الکتریکی، رادار نفوذی به زمین (GPR) و لرزه‌نگاری، به بررسی لایه‌های زیرین این محوطه باستانی پرداخته‌اند. نتایج این بررسی‌ها، آن‌ها را به این نتیجه رسانده که در زیر سطح قابل مشاهده هرم گونونگ پادانگ، سازه‌های دست‌ساز و حفره‌های متعددی وجود دارد که نشان دهنده فعالیت‌های انسانی در دوره‌های بسیار کهن است.
پیامدهای انقلابی برای درک تاریخ تمدن
این پژوهشگران می‌نویسند:
این مطالعه، مهارت‌های پیشرفته سنگ‌تراشی را که به دوره آخرین یخبندان بازمی‌گردد، روشن می‌کند. این یافته، باور رایج مبنی بر اینکه تمدن بشری و توسعه فنون ساخت‌وساز پیشرفته تنها با ظهور کشاورزی در حدود 11000 سال پیش پدید آمده است را به چالش می‌کشد.
آن‌ها با اشاره به شواهدی از هرم گونونگ پادانگ و دیگر محوطه‌های باستانی مانند گوبکلی‌تپه در ترکیه (که قدمت آن نیز به دوران پیش از کشاورزی بازمی‌گردد)، معتقدند که “شیوه‌های ساخت‌وساز پیشرفته، زمانی که کشاورزی شاید هنوز اختراع نشده بود، از قبل وجود داشته است.”
اگر ادعاهای مربوط به هرم گونونگ پادانگ صحت داشته باشد، به این معناست که انسان‌ها هزاران سال پیش از آنچه تاکنون تصور می‌شد، قادر به سازماندهی نیروی کار، برنامه‌ریزی پیچیده و اجرای پروژه‌های ساختمانی عظیم بوده‌اند. این امر پرسش‌های بنیادینی را در مورد سیر تکامل جوامع انسانی، انتقال دانش فنی و حتی احتمال وجود تمدن‌های گمشده مطرح می‌کند. آیا ممکن است تمدن‌هایی پیشرفته در دوران یخبندان وجود داشته‌اند که آثار آن‌ها هنوز به طور کامل کشف نشده است؟ هرم گونونگ پادانگ می‌تواند کلیدی برای پاسخ به این پرسش‌ها باشد.
تردیدها و انتقادات: آیا گونونگ پادانگ واقعاً ساخته دست بشر است؟!
با وجود هیجان ناشی از این یافته‌های بالقوه انقلابی، بسیاری از باستان‌شناسان و متخصصان با دیده تردید به ادعاهای مطرح شده در مورد هرم گونونگ پادانگ می‌نگرند. یکی از منتقدان برجسته، فلینت دیبل (Flint Dibble)، باستان‌شناس از دانشگاه کاردیف بریتانیا است. او در مصاحبه با مجله “نیچر” (Nature) صراحتاً مقاله تیم اندونزیایی را زیر سوال برده و گفته است که “از انتشار این مقاله به این شکل متعجب شده است.” دیبل معتقد است که شواهد روشنی مبنی بر اینکه لایه‌های مدفون توسط انسان‌ها ساخته شده باشند، وجود ندارد. او توضیح می‌دهد: “موادی که از یک تپه به پایین می‌غلتند، به طور متوسط خود را جهت‌دهی می‌کنند” و می‌افزاید که هیچ مدرکی دال بر “کار یا هر چیزی که نشان دهد این ساختار دست‌ساز است” وجود ندارد.
به عبارت دیگر، منتقدان بر این باورند که شکل‌گیری لایه‌های سنگی در هرم گونونگ پادانگ می‌تواند نتیجه فرآیندهای طبیعی زمین‌شناسی مانند هوازدگی، فرسایش و جابجایی سنگ‌ها در طول هزاران سال باشد، نه لزوماً حاصل فعالیت‌های انسانی. آن‌ها خواستار ارائه شواهد قطعی‌تری هستند که نشان دهد این سنگ‌ها توسط انسان‌ها جابجا، شکل داده شده و در کنار هم قرار گرفته‌اند.
بیل فارلی (Bill Farley)، باستان‌شناس از دانشگاه ایالتی کانکتیکات جنوبی نیز در این باره اظهار نظر کرده است. به گفته او:
نمونه‌های خاک 27000 ساله از گونونگ پادانگ، اگر چه به طور دقیق تاریخ‌گذاری شده‌اند، اما نشانه‌های فعالیت انسانی مانند زغال چوب یا قطعات استخوان را در خود ندارند.
وجود چنین نشانه‌هایی معمولاً به عنوان مدرکی برای حضور و فعالیت انسان در یک محوطه باستانی تلقی می‌شود و فقدان آن‌ها در لایه‌های عمیق هرم گونونگ پادانگ، تردیدها را در مورد دست‌ساز بودن بخش‌های قدیمی‌تر آن افزایش می‌دهد.
پاسخ به انتقادات و آینده پژوهش‌ها
در مقابل این انتقادات، دنی هیلمن ناتاویدجاجا، سرپرست تیم تحقیق، با گشاده‌رویی از جامعه علمی جهانی دعوت کرده است تا برای انجام تحقیقات بیشتر به اندونزی بیایند و هرم گونونگ پادانگ را از نزدیک مورد بررسی قرار دهند. او می‌گوید:
ما واقعاً از پژوهشگران سراسر جهان که مایل به آمدن به اندونزی و انجام برنامه‌های تحقیقاتی در گونونگ پادانگ هستند، استقبال می‌کنیم.
این موضع نشان دهنده اعتماد تیم اندونزیایی به یافته‌های خود و آمادگی آن‌ها برای بررسی‌های بیشتر است.
در همین حال، سردبیر مشترک مجله “آرکئولوژیکال پراسپکشن” تأیید کرده است که تحقیقاتی در مورد مقاله منتشر شده آغاز شده است. این یک رویه استاندارد در جامعه علمی است و نشان می‌دهد که ادعاها و همچنین انتقادات مطرح شده، جدی گرفته می‌شوند. آینده پژوهش‌ها در هرم گونونگ پادانگ احتمالاً شامل حفاری‌های گسترده‌تر، تجزیه و تحلیل دقیق‌تر نمونه‌ها و استفاده از تکنیک‌های پیشرفته‌تر برای تشخیص فعالیت‌های انسانی خواهد بود.
گونونگ پادانگ: فراتر از یک هرم
صرف نظر از قدمت دقیق و منشأ ساخت آن، هرم گونونگ پادانگ یک محوطه مگالیتیک (ساخته شده از سنگ‌های بزرگ) با اهمیت در جاوه غربی اندونزی است. این محوطه بر روی تپه‌ای قرار دارد و از چندین تراس سنگی تشکیل شده که با ستون‌های سنگی آندزیتی پوشیده شده‌اند. برای مردم محلی، این مکان دارای اهمیت فرهنگی و معنوی است و به‌عنوان یک مکان مقدس شناخته می‌شود. بحث‌های اخیر تنها بر جذابیت و رمز و راز این مکان باستانی افزوده است.
نتیجه‌گیری: معمای هرم گونونگ پادانگ و افق‌های جدید در باستان‌شناسی
ماجرای هرم گونونگ پادانگ نمونه‌ای بارز از پویایی علم باستان‌شناسی و چگونگی به چالش کشیده شدن نظریه‌های رایج با کشفیات جدید است. آیا این سازه واقعاً قدیمی‌ترین هرم جهان و شاهدی بر وجود تمدنی پیشرفته در دوران یخبندان است، یا صرفاً یک پدیده زمین‌شناسی شگفت‌انگیز که با تخیلات انسانی آمیخته شده؟ پاسخ قطعی به این پرسش نیازمند تحقیقات بیشتر، بررسی‌های دقیق‌تر و ارائه شواهد غیرقابل انکار است.
با این حال، حتی اگر ادعاهای مربوط به قدمت 25000 ساله هرم گونونگ پادانگ به طور کامل تأیید نشود، این محوطه همچنان به عنوان یک مکان باستانی مهم و پر از رمز و راز باقی خواهد ماند. بحث‌های پیرامون آن، اهمیت بازنگری مداوم در یافته‌های باستان‌شناسی و لزوم استفاده از روش‌های علمی دقیق برای تفسیر گذشته را برجسته می‌کند. هرم گونونگ پادانگ، چه یک سازه دست‌ساز کهن باشد و چه یک شگفتی طبیعی، ما را به تأمل در مورد تاریخ دوردست بشر و توانایی‌های نیاکانمان وامی‌دارد و این پرسش را در ذهن ایجاد می‌کند که چه رازهای دیگری در دل خاک نهفته و منتظر کشف شدن هستند.
