در دنیای پر تب و تاب بازی‌های ویدیویی، هیچ چیز به اندازه افت فریم یا لگ‌های ناگهانی نمی‌تواند آزار دهنده باشد. اولین و طبیعی‌ترین واکنش هر گیمری در چنین شرایطی، مقصر دانستن کارت گرافیک (GPU) است. اما آیا همیشه این قطعه گران قیمت مقصر اصلی است؟ پاسخ منفی است. در بسیاری از موارد، مشکل از جایی دیگر نشأت می‌گیرد و به عنوان مثال، نادیده گرفتن علائم گلوگاه پردازنده (CPU Bottleneck) می‌تواند شما را به سمت یک ارتقاء پرهزینه و بی‌فایده سوق دهد. پردازنده مرکزی یا CPU، مغز متفکر کامپیوتر شماست و نقشی حیاتی و برابر با کارت گرافیک در ارائه یک تجربه گیمینگ روان و یکپارچه ایفا می‌کند.
متأسفانه، تشخیص اینکه چه زمانی CPU به عامل محدود کننده سیستم شما تبدیل شده، همیشه آسان نیست. بدون استفاده از نرم‌افزارهای نظارتی مانند MSI Afterburner، ممکن است هرگز متوجه نشوید که کارت گرافیک قدرتمند شما با کمتر از 80 درصد توان خود کار می‌کند یا اینکه حداقل فریم‌ریت‌های شما (1% Lows) به شکل نگران کننده‌ای پایین است.
بخش ناامید کننده‌تر ماجرا اینجاست که در صورت وجود گلوگاه پردازنده، هیچ میزانی از کاهش تنظیمات گرافیکی بازی، تأثیر معناداری بر افزایش نرخ فریم شما نخواهد داشت! به همین دلیل، شناسایی زودهنگام علائم گلوگاه پردازنده و اولویت‌بندی ارتقاء CPU به جای GPU، امری حیاتی و هوشمندانه است. در این راهنمای جامع، سه نشانه کلیدی را بررسی می‌کنیم که به شما می‌گویند وقت آن رسیده که به فکر یک پردازنده جدید باشید. با ما در دیجی رو همراه باشید.
1. کاهش تنظیمات گرافیکی کمکی نمی‌کند؛ اولین و واضح‌ترین نشانه
- سناریو: شما یک بازی جدید و سنگین را نصب کرده‌اید، اما نرخ فریم دریافتی شما پایین‌تر از حد انتظار است. اولین کاری که می‌کنید چیست؟ به بخش تنظیمات گرافیکی می‌روید و گزینه‌هایی مانند کیفیت بافت‌ها (Textures)، سایه‌ها (Shadows)، و Anti-Aliasing را روی Medium یا Low قرار می‌دهید یا حتی رزولوشن بازی را از 1440p به 1080p کاهش می‌دهید.
- نتیجه مورد انتظار: در حالت ایده‌آل، این کار باید بار پردازشی را از روی دوش کارت گرافیک برداشته و منجر به یک جهش قابل توجه در نرخ فریم شود.
- آنچه در عمل رخ می‌دهد (نشانه خطر): شما با ناباوری می‌بینید که نرخ فریم تقریباً هیچ تغییری نکرده یا افزایش آن بسیار ناچیز است.
این پدیده، یکی از قطعی‌ترین علائم گلوگاه پردازنده است. به زبان ساده، پردازنده شما نمی‌تواند دستورالعمل‌ها، داده‌های مربوط به فیزیک بازی، هوش مصنوعی دشمنان و اطلاعات فریم‌ها را با سرعت کافی برای کارت گرافیک ارسال کند. در این حالت، کارت گرافیک شما که توان پردازش فریم‌های بسیار بیشتری را دارد، در یک حالت انتظار دائمی برای دریافت داده از CPU به سر می‌برد. بنابراین، حتی اگر شما با کاهش تنظیمات، بار کاری GPU را به شدت سبک کنید، نرخ فریم شما همچنان در محدوده توان پردازشی CPU باقی می‌ماند و بالاتر نمی‌رود.
این همان دلیلی است که باعث می‌شود بازی‌ها در رزولوشن‌های پایین‌تر، بیشتر به CPU وابسته شوند. وقتی شما با کاهش رزولوشن، تقاضا را از روی GPU برمی‌دارید، محدودیت‌های پردازنده شما آشکارتر می‌شود.
راه حل موقت (تا زمان ارتقاء پردازنده مرکزی): اگر احساس می‌کنید با گلوگاه پردازنده مواجه هستید، یک کار هوشمندانه که می‌توانید تا زمان خرید CPU جدید انجام دهید، این است که تنظیمات گرافیکی یا رزولوشن را افزایش دهید! بله، درست خواندید. با این کار، شما بار کاری را دوباره به سمت کارت گرافیک منتقل می‌کنید. اگرچه این کار به شکل جادویی نرخ فریم شما را افزایش نمی‌دهد، اما به ایجاد تعادل در عملکرد سیستم کمک کرده و به شما اجازه می‌دهد از تمام پتانسیل کارت گرافیک گران قیمت خود استفاده کنید و حداقل تصویری باکیفیت‌تر با همان نرخ فریم قبلی دریافت نمایید. این دقیقاً تجربه‌ای بود که ما نیز با پردازنده Ryzen 5900X و کارت گرافیک RTX 4090 داشتیم و تا زمان ارتقاء به پردازنده 5800X3D، با افزایش تنظیمات، از GPU خود استفاده بهتری می‌کردیم.
2. درصد استفاده پایین از کارت گرافیک (Low GPU Usage)؛ یک هشدار بزرگ
- سناریو: شما در حال تجربه یک بازی گرافیکی سنگین (یک عنوان AAA) هستید. کاهش تنظیمات کمکی به بهبود نرخ فریم نکرده است. حالا وقت آن است که با یک ابزار نظارتی مانند MSI Afterburner یا نرم‌افزار خود کارت گرافیک، وضعیت را دقیق‌تر بررسی کنید.
- آنچه در عمل مشاهده می‌کنید (نشانه خطر): شما متوجه می‌شوید که نمودار درصد استفاده از کارت گرافیک (GPU Usage) به ندرت از مرز 90 درصد عبور می‌کند و اغلب در محدوده‌هایی مانند 60 درصد تا 85 درصد در نوسان است.
این وضعیت یک زنگ خطر جدی و یکی دیگر از علائم گلوگاه پردازنده است. کاملاً طبیعی است که GPU Usage در لحظاتی از بازی (مانند صفحات لودینگ یا منوها) کاهش یابد، اما اگر در میانه گیم‌پلی و در صحنه‌های شلوغ، کارت گرافیک شما با تمام توان کار نمی‌کند، مشکل قطعاً از جای دیگری است.
این پدیده، نتیجه مستقیم ناتوانی CPU شما در همگام شدن با خواسته‌های بازی است. به یاد داشته باشید که پردازنده مسئولیت مدیریت منطق بازی، محاسبات فیزیک، هوش مصنوعی، موقعیت کاراکترها و صدها فرآیند دیگر را بر عهده دارد و پس از آن، داده‌های آماده شده را برای رندر شدن به کارت گرافیک می‌فرستد. اگر CPU شما به اندازه کافی سریع نباشد، GPU به جای اینکه با 100 درصد توان خود مشغول رندر کردن فریم‌ها باشد، بخش زیادی از زمان خود را در حالت “بیکاری” و انتظار برای دریافت داده‌های فریم بعدی از CPU سپری می‌کند.
برای مثال، در سیستم مجهز به Ryzen 5900X و RTX 4090 که در بالا اشاره کردیم، میزان استفاده از GPU در بازی‌های AAA حدود 75 تا 85 درصد و در بازی‌های رقابتی که بیشتر به CPU وابسته‌اند، حتی به 60 تا 70 درصد می‌رسید. پس از ارتقاء به پردازنده 5800X3D که به لطف حافظه کش سه‌بعدی خود عملکرد گیمینگ فوق‌العاده‌ای دارد، میزان استفاده از GPU در تمام بازی‌ها به شکل چشمگیری بهبود یافت و به محدوده 95 تا 99 درصد نزدیک شد.
3. عملکرد ضعیف در حداقل فریم‌ریت‌ها؛ قاتل روانی گیم‌پلی
- سناریو: شما در حال نظارت بر عملکرد سیستم خود هستید. شاید میانگین نرخ فریم (Average FPS) شما عدد قابل قبولی مانند 100 فریم بر ثانیه را نشان دهد، اما همچنان احساس می‌کنید که بازی روان نیست و با پرش‌های تصویر و لگ‌های ریز و درشت (استاتر) مواجه هستید.
- نگاه دقیق‌تر به آمار (نشانه خطر): با بررسی آمار دقیق‌تر، متوجه می‌شوید که شاخص‌های 1% Low و 0.1% Low اعداد بسیار پایینی را نشان می‌دهند. برای مثال، با میانگین فریم 100، ممکن است 1% Low شما حدود 40 باشد.
این شاخص‌ها، گویاتر از میانگین نرخ فریم، تجربه واقعی شما از بازی را توصیف می‌کنند. 1% Low میانگین بدترین 1 درصد از فریم‌های شماست. وقتی اختلاف زیادی بین میانگین نرخ فریم و این شاخص وجود داشته باشد، به این معناست که شما با ناهمواری شدید در زمان‌بندی فریم‌ها روبرو هستید. این ناهمواری خود را به شکل لگ و پرش‌های ناگهانی نشان می‌دهد و حس کلی روانی بازی را از بین می‌برد.
این مشکل اغلب یکی از بارزترین علائم گلوگاه پردازنده است. ناتوانی CPU در ارسال مداوم و یکنواخت دستورالعمل‌ها به GPU، منجر به این افت‌های ناگهانی و مخرب می‌شود.
البته، دلایل دیگری نیز می‌توانند باعث افت فریم و لگ شوند؛ مواردی مانند بارگذاری ناگهانی فایل‌ها از روی حافظه، پر شدن حافظه VRAM کارت گرافیک، داغ شدن بیش از حد قطعات یا بهینه‌سازی ضعیف خود بازی. اما زمانی که شما از قبل می‌دانید که GPU Usage شما پایین‌تر از 80 درصد است و کاهش تنظیمات نیز کمکی نکرده، می‌توانید با اطمینان تقریباً کامل، CPU را به عنوان مقصر اصلی معرفی کنید. به عنوان مثال، ارتقاء از 5900X به 5800X3D، حتی در بازی‌هایی که میانگین نرخ فریم تغییر چندانی نکرد، به دلیل بهبود چشمگیر در 1% Lows و پایداری زمان‌بندی فریم‌ها، منجر به تجربه‌ای به مراتب روان‌تر و لذت‌بخش‌تر شد.
جمع‌بندی: گاهی مشکل از کارت گرافیک شما نیست
همان‌طور که در این راهنمای جامع آموختید، هر مشکل مربوط به نرخ فریم لزوماً نشانه‌ای برای نیاز به یک کارت گرافیک جدید نیست. گاهی اوقات، GPU قدرتمند شما عملکرد ضعیفی از خود نشان می‌دهد، نه به این دلیل که ناتوان است، بلکه به این دلیل که پردازنده شما آنقدر سریع نیست که بتواند با خواسته‌های بازی‌های مدرن همگام شود. حتی در مواردی، سرعت پایین حافظه رم نیز می‌تواند سیستم شما را در اجرای بازی‌ها ضعیف کند.
قبل از اینکه با مشاهده هرگونه لگ یا افت فریم، کارت گرافیک خود را سرزنش کنید و برای خرید یک مدل جدید عجله کنید، حتماً وقت بگذارید، با استفاده از ابزارهای مناسب سیستم خود را نظارت کنید و با بررسی دقیق علائم گلوگاه پردازنده، ریشه اصلی مشکل را پیدا کنید. اجازه ندهید میلیون‌ها تومان برای خرید یک GPU جدید هدر دهید و در نهایت متوجه شوید که تجربه گیمینگ شما تغییر معناداری نکرده است.
