از زمان انتشار اولین نسخهاش در سال 1985، ویندوز به پراستفادهترین سیستم عامل دسکتاپ و لپتاپ در جهان تبدیل شده است. رابط کاربری دوستداشتنی آن که شامل پنجرهها، آیکونها و منوهایی با طراحی بصری جذاب بود، نقشی حیاتی در آغاز عصر کامپیوترهای شخصی ایفا کرد. در این میان، آشنایی با سرگذشت نرمافزارهای خاطره انگیز ویندوز نه تنها سفری به گذشته است، بلکه درک عمیقتری از مسیر تحول فناوری به ما میدهد.
اما آنچه ویندوز را تا این حد محبوب کرده، فقط خود سیستم عامل نیست. نرمافزارهایی که همراه با سیستم عامل عرضه میشوند، جایی هستند که کاربران واقعاً با کامپیوتر شخصی یا لپتاپ خود تعامل میکنند؛ برنامههایی برای ارتباطات، خلاقیت، سرگرمی و بهرهوری که از همان ابتدا در دسترس بودند.
البته، فناوری به سرعت حرکت میکند و با هر بهروزرسانی نرمافزاری و هر نسخه اصلی جدید ویندوز، برنامههایی که کاربران به آنها عادت کرده و دوستشان داشتند، در معرض خطر جایگزینی قرار میگیرند. در طول سالها، چندین برنامه با وجود محبوبیت بالایی که داشتند متوقف شدهاند و بسیاری دیگر نیز بدون سر و صدای زیاد، صرفاً بهروزرسانی شده یا تغییر نام دادهاند. در ادامه، به چهار نرم افزار خاطره انگیز ویندوز میپردازیم که اکنون فقط میتوان آنها را در کتابهای تاریخ پیدا کرد! با ما در دیجی رو همراه باشید.
1- اماسان مسنجر (MSN Messenger): پاتوق دیجیتال یک نسل
پیش از آنکه پیامرسانهای متنی و شبکههای اجتماعی بر روشهای ارتباطی ما مسلط شوند، اماسان مسنجر خود را به عنوان پاتوق دیجیتال میلیونها کاربر تثبیت کرده بود. این نرمافزار که در سال 1999 راهاندازی شد، طی چند سال بعد توانست پایگاه کاربری عظیمی به تعداد 330 میلیون نفر را به دست آورد. اماسان مسنجر به افراد اجازه میداد تا به صورت زنده چت کنند، برای یکدیگر فایل ارسال کنند، تماسهای صوتی و تصویری برقرار کنند و حتی ببینند دوستانشان چه زمانی آنلاین میشوند.
این برنامه به ویژه در میان جوانان محبوب بود، زیرا کاربران میتوانستند پروفایلهای شخصی با نامهای نمایشی و پیامهای وضعیت (Status) سفارشی ایجاد کنند. کتابخانهای از شکلکها نیز در دسترس بود تا کاربران بتوانند احساسات خود را به صورت دیجیتالی بیان کنند. ویژگیهایی مانند «Nudge» که با لرزاندن صفحه چت طرف مقابل، توجه او را جلب میکرد، یا «Winks» که انیمیشنهای کوتاهی بودند، این پلتفرم را به فضایی سرگرم کننده و پویا تبدیل کرده بود. چنین امکاناتی امروزه در نرمافزارهای پیامرسان معاصر مانند اسلک (Slack) و مایکروسافت تیمز (Microsoft Teams) امری عادی است، اما در اوایل دهه 2000، آنها پیشگامانه و انقلابی محسوب میشدند.
با این حال، دهه 2000 همچنین شاهد ظهور شبکههای اجتماعی بود و مایاسپیس (MySpace) و در نهایت فیسبوک (Facebook) با ارائه ویژگیهای دیگر و اتصالاتی متفاوت، به رقیبان جدی اماسان مسنجر تبدیل شدند. گوشیهای هوشمند نیز به عنوان دستگاههای روزمره در حال محبوب شدن بودند و پس از عرضه اولین آیفون در سال 2007، کاربران گزینههای متنوع، مقرونبهصرفه و رایگان بسیاری برای در ارتباط ماندن با دوستان، خانواده و همکاران خود در اختیار داشتند.
مایکروسافت تلاش کرد تا با تغییر نام اماسان مسنجر به ویندوز لایو مسنجر (Windows Live Messenger) این پلتفرم را مدرنسازی کند، اما میلیونها کاربر قبلاً به پلتفرمهای دیگر مهاجرت کرده بودند و این تغییرات نتوانست مخاطبان جدیدی را جذب کند. مایکروسافت رسماً در سال 2013 با ادغام این نرمافزار در اسکایپ (Skype)، شروع به حذف تدریجی آن کرد و خود اسکایپ نیز در سال 2025 با تمرکز کامل بر مایکروسافت تیمز، به پایان راه خود رسید و به یکی دیگر از نرمافزارهای خاطره انگیز ویندوز تبدیل شد.
بیشتر بخوانید:
2- ویندوز مووی میکر (Windows Movie Maker): استودیوی فیلمسازی خانگی
امروزه میتوانید ویدیوها را روی آیفون یا دستگاه اندرویدی خود ویرایش کنید، اما در اوایل دهه 2000، این کار به یک کامپیوتر دسکتاپ یا لپتاپ نیاز داشت. در سپتامبر سال 2000، مایکروسافت با عرضه Windows Movie Maker، قابلیت ویرایش ویدیو را به دست عموم مردم رساند. این نرمافزار که به همراه ویندوز میلنیوم (Windows Me) عرضه میشد، به کاربران اجازه میداد کلیپهای ویدیویی را با استفاده از دوربینهای دیجیتالی (که امروزه قدیمی محسوب میشوند)، وارد کنند و طیف گستردهای از ویژگیهای ویرایشی را بدون نیاز به تجهیزات گران قیمت و حرفهای ویرایش ویدیو فراهم میکرد.
مشابه Apple iMovie که تقریباً در همان زمان منتشر شد، هدف Windows Movie Maker این بود که داستانسرایی با دوربین را برای مردم عادی امکانپذیر کند. با ظهور اتصالات اینترنت پرسرعت و محبوبیت پلتفرمهایی مانند یوتیوب (YouTube) در اینترنت، کاربران Windows Movie Maker راههای زیادی برای انتشار ویدیوهای خلاقانه خود داشتند. از آنجایی که استفاده از آن آسان و به عنوان بخشی از سیستم عامل ویندوز رایگان بود، Windows Movie Maker برای میلیونها نفر قابل دسترس بود و احتمالاً یکی از عوامل مهم انتشار گسترده ویدیوهای بیشمار از گربهها، ویدیوهای خانوادگی و کلیپهای وایرال اولیه اینترنت بود.
این نرمافزار به دلیل سادگی و در دسترس بودن، به ابزار اصلی نسل اول تولیدکنندگان محتوای ویدیویی تبدیل شد و نقشی کلیدی در شکلگیری فرهنگ «محتوای تولیدی کاربر» ایفا کرد. مایکروسافت نام Windows Movie Maker را در سال 2009 به ویندوز لایو مووی میکر (Windows Live Movie Maker) تغییر داد و با ظهور استانداردهای جدید فرمت ویدیو و وجود گزینههای رایگان فراوان برای ویرایش ویدیو در بازار، رسماً در سال 2017 به پشتیبانی از این نرمافزار پایان داد تا این برنامه هم به فهرست نرمافزارهای خاطره انگیز ویندوز بپیوندد.
3- مایکروسافت انکارتا (Microsoft Encarta): دانشنامه پیش از عصر اینترنت
امروزه هر کسی که یک گوشی و اتصال به اینترنت داشته باشد، میتواند به راحتی به اقیانوسی از اطلاعات دسترسی پیدا کند. اما در روزگاران نه چندان دور شما باید به کتابخانه میرفتید تا در مورد یک موضوع تحقیق کنید، و البته میتوانستید به مایکروسافت انکارتا نیز مراجعه کنید! انکارتا که در ابتدا در قالب CD توزیع میشد، یک دانشنامه چندرسانهای بود که توسط مایکروسافت از سال 1993 تا 2009 تولید شد. برای نسل جوانتر که ممکن است با CD آشنایی نداشته باشند، باید بگوییم که CD یک دیسک نوری بود که برای ذخیرهسازی دادههای دیجیتال استفاده میشد و پیش از فراگیر شدن اینترنت و حافظههای فلش، اصلیترین راه توزیع نرمافزار و محتوای حجیم به شمار میرفت.
انکارتا با فروش بیش از 350,000 نسخه تا پایان سال 1993، به سرعت به یک ضرورت برای کامپیوترهای شخصی ویندوزی و منبع اصلی تحقیق برای دانشآموزان دبیرستانی تبدیل شد. برای افزایش بیشتر محبوبیت، مایکروسافت شروع به عرضه رایگان انکارتا بر روی برخی از کامپیوترهای شخصی کرد. این دانشنامه تنها شامل متن نبود؛ بلکه ویدیو، صدا، انیمیشن و تورهای مجازی را هم در خود جای داده بود که یادگیری را به تجربهای تعاملی و جذاب تبدیل میکرد.
اما گسترش اینترنت باعث شد مایکروسافت انکارتا کارکرد خود را عملاً از دست بدهد. دسترسی آنلاین در حال تغییر روش کسب اطلاعات توسط مردم بود و راهاندازی ویکیپدیا (Wikipedia) در سال 2001، منبعی کاملاً رایگان از اطلاعات تلفیقی و ویرایش شده توسط کاربران را ایجاد کرد. در زمان انتشار، قیمت انکارتا 395 دلار بود. اما حتی با کاهش قیمت به 99 دلار، عرضه رایگان با خرید کامپیوترهای شخصی و در نهایت یک وبسایت مبتنی بر اشتراک، انکارتا نتوانست با ویکیپدیا که رایگان و به صورت آنلاین در دسترس بود، رقابت کند.
مدل «خرد جمعی» ویکیپدیا در مقابل مدل «کارشناسی شده» انکارتا پیروز شد. مایکروسافت رسماً وبسایت انکارتا را در سال 2009 تعطیل کرد و کمی بعد فروش محصولات انکارتا را نیز متوقف نمود و این گنجینه دیجیتال را به یکی دیگر از نرمافزارهای خاطره انگیز ویندوز تبدیل کرد.
4- اینترنت اکسپلورر (Internet Explorer): دروازهای به دنیای وب
با وجود قابلیتهای شگفتانگیز مرورگرهای امروزی مبتنی بر هوش مصنوعی و امکان دسترسی به اینترنت از طریق تلفنهای هوشمندمان، شاید به یاد آوردن روزهای سادهتر کاوش در فضای وب دشوار باشد. با این حال، مایکروسافت اینترنت اکسپلورر (Internet Explorer) در شکلگیری همان دوران نقش مهمی داشت. این مرورگر در سال 1995 در شرایطی معرفی شد که بازار عمدتاً در تسلط نتاسکیپ نویگیتور (Netscape Navigator) بود. اما از آنجایی که اینترنت اکسپلورر به صورت رایگان همراه با سیستم عامل ویندوز عرضه میشد، به سرعت توانست در میان کاربران کامپیوترهای شخصی جایگاه ویژهای پیدا کند.
برای بسیاری از کسانی که در دهه 1990 رشد کردند، اینترنت اکسپلورر بخش جداییناپذیر دوران کودکیشان بود. این مرورگر در اوج محبوبیت خود در سال 2003، بیش از 95 درصد از سهم بازار را در اختیار داشت و میلیونها نفر از آن به عنوان دروازه اصلی ورود به دنیای اینترنت استفاده میکردند. این دوره که با عنوان «جنگ اول مرورگرها» شناخته میشود، با پیروزی مطلق اینترنت اکسپلورر به پایان رسید.
با این حال، رقبای جدیدی در راه بودند؛ فایرفاکس (Firefox) در سال 2004 و گوگل کروم (Google Chrome) در سال 2008 وارد میدان شدند. مایکروسافت نتوانست با استانداردهای وب که به سرعت در حال تغییر بودند، همگام شود و از سوی دیگر، امنیت برای کاربران اینترنت اهمیت روزافزونی پیدا میکرد. رندرینگ نادرست صفحات، سرعت پایین و ضعفهای امنیتی (بهویژه ناشی از آسیبپذیریهای فناوری ActiveX) به شکایتهای رایج کاربران تبدیل شدند.
مایکروسافت در سال 2012 با راهاندازی کمپین «مرورگری که از آن متنفر بودید، اما دوستش داشتید»، سعی کرد از وجهه رو به زوال این مرورگر به نفع خود استفاده کند، اما این تلاش تأثیر چندانی در بهبود شهرت اینترنت اکسپلورر نداشت. در نهایت، مایکروسافت در سال 2015 مرورگر اج (Edge) را به عنوان مرورگر پیشفرض جدید و چند پلتفرمی خود معرفی کرد و در سال 2022 نیز رسماً اینترنت اکسپلورر را بازنشسته کرد و به داستان یکی از مشهورترین و خاطرهانگیزترین نرمافزارهای ویندوز پایان داد و اینگونه بود که پایانی بر داستان یکی از مشهورترین نرمافزارهای خاطره انگیز ویندوز رقم خورد.
