واکسن کرونا چه زمانی آماده خواهد شد و چرا روند کار طولانی شده؟

چندی پیش سازمان جهانی بهداشت اعلام کرد ممکن است عرضه‌ عمومی واکسن کروناویروس جدید تا 18 ماه به طول بینجامد. در این مقاله به بررسی این موضوع می‌پردازیم که چرا با وجود تلاش‌های جهانی برای تولید این واکسن، زمان عرضه‌ی احتمالی آن اینقدر دور است.

دولت چین در نیمه‌ی اول ژانویه رشته‌ کامل آران‌ای این کروناویروس جدید را که حالا آن را با نام سارس-کوو-2 (SARS-CoV-2) می‌شناسیم، منتشر کرده است. به این ترتیب تلاش‌ها برای تولید واکسن این بیماری در دانشگاه‌های مختلف جهان و سازمان‌های بهداشتی اروپا و آمریکا شروع شد. تا اواخر ژانویه، برای اولین بار شاهد رشد آزمایشگاهی موفقیت‌آمیز این ویروس در کشوری به غیر از چین بودیم. مؤسسه‌ دوهرتی ملبورن به این موفقیت دست یافت که گامی حیاتی در تولید واکسن ویروس محسوب می‌شود. به این ترتیب برای اولین بار دانشمندان کشورهای دیگر نیز به نمونه‌ زنده‌ی این ویروس دسترسی پیدا کردند.

سپس محققان استرالیایی سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی همسود در جیلانگ به ویژگی‌های این ویروس پی بردند که گام مهم دیگری در تولید واکسن است. از نظر تاریخی تولید واکسن‌ها بین 2 تا 5 سال به طول می‌انجامد. ولی با مجموعه تلاش‌های جهانی و همچنین درس‌هایی که از کروناویروس‌های پیشین گرفته‌ایم، محققان می‌توانند این واکسن را در مدت بسیار کوتاه‌تری تولید کنند.

چرا سازمان‌ها باید در تولید این واکسن با یکدیگر همکاری کنند؟

هیچ سازمانی ظرفیت تولید مستقل چنین واکسنی را ندارد. همچنین تولید واکسن شامل فرایندهای متعددی است که کار را سخت‌تر می‌کند. ابتدا باید محققان با ویژگی‌های این ویروس و رفتار آن در بدن انسان آشنا شوند. برای این کار باید مدلی حیوانی ایجاد کنند. در گام بعدی باید مطمئن شوند که واکسن، ایمن است و بخش‌های درستی از دستگاه ایمنی بدن انسان را فعال می‌کند و آسیبی به بدن نمی‌رساند. سپس می‌توان آزمایش واکسن روی حیوانات را شروع کرد. واکسن‌هایی که از آزمایش حیوانی سربلند بیرون می‌آیند در اختیار مؤسساتی قرار می‌گیرند که توانایی آزمایش این واکسن روی انسان‌ها را دارند.

اینکه چنین آزمایش‌هایی کجا انجام شوند و چه سازمانی مسئول آن‌ها باشد بسیار تعیین‌کننده است. در حالت ایده‌آل باید این واکسن در نقاط پرخطر شیوع ویروس آزمایش شود. در نهایت اگر واکسن بی‌خطر و مؤثر باشد، باید مجوزهای لازم را دریافت کند. همچنین قبل از عرضه عمومی واکسن، باید راهی کم‌هزینه برای تولید عمومی آن پیدا کرد. هر کدام از این گام‌ها در تولید واکسن، چالش‌های مخصوص خود را پیش روی‌ محققان می‌گذارند.

برخی از چالش‌هایی که دانشمندان با آن‌ها درگیرند

اتحاد بین‌المللی نوآوری‌های مرتبط با بیماری‌های مسری برای دو گام ابتدایی اعلام آمادگی کرده است. گرچه مؤسسه‌ دوهرتی ملبورن و سازمان‌های دیگر اقدامات اولیه‌ بسیار مفیدی داشته‌اند، اما گام بعدی پرورش حجم عظیمی از این ویروس و کار کردن روی آن است. به این ترتیب باید تلاش کرد تا این ویروس در شرایط آزمایشگاهی ایمن و استریل رشد داده شود.

چالش بعدی ایجاد و توسعه‌ مدل بیولوژیکی درستی از ویروس است. برای این منظور می‌توان از مدلی حیوانی استفاده کرده و رفتار ویروس را در بدن انسان تاحدودی زیادی درک کرد. تحقیقات پیشین درباره‌ی ویروس سارس، اطلاعات پایه‌ای مناسبی را در این زمینه در اختیار دانشمندان گذاشته است. سارس یکی دیگر از اعضای خانواده‌ی کروناویروس‌ها است که در سال‌های 2002 و 2003 شیوع یافت. دانشمندان مدلی بیولوژیکی از سارس را با استفاده از راسوی اهلی ایجاد کرده‌اند و در حال حاضر می‌دانیم که منشأ‌ اصلی این ویروس خفاش‌ها بوده است. سارس و سارس-کوو-2 جدید در 80 الی 90 درصد کد ژنتیکی‌شان با یکدیگر شباهت دارند. به این ترتیب می‌توان از مدل راسوی اهلی برای شروع کار روی مدل کروناویروس جدید نیز بهره برد.

اگر این ویروس جهش پیدا کند، واکسن به چه دردی می‌خورد؟

احتمال بسیار زیادی وجود دارد که سارس-کوو-2 به جهش ادامه دهد. این ویروس، که ویروسی حیوانی است، ابتدا جهش یافته و به حیوان دیگری منتقل شده و سپس با جهشی دوباره به انسان منتقل شده است. به این ترتیب در مراحل اولیه قابلیت سرایت به انسان را نداشت و حالا به سادگی بین انسان‌ها منتقل می‌شود. با ادامه یافتن آلودگی انسان‌ها به این ویروس، ویروس وارد فرایند ثبات می‌شود که بخشی از فرایند جهش ویروس است.

فرایند جهش نیز می‌تواند در بخش‌های مختلف جهان متفاوت باشد. به این ترتیب ارقامی مانند تراکم جمعیت بسیار مهم هستند. چون با تعداد بیشتر افراد مبتلا، ویروس شانس بیشتری برای جهش یافتن خواهد داشت. اینکه افراد پیش از این نیز در معرض کروناویروس‌های دیگر قرار گرفته باشند هم روی احتمال آلودگی افراد تأثیر می‌گذارد و ممکن است مانند آنفلونزای فصلی شاهد جهش سالیانه‌ی این ویروس باشیم.

به این ترتیب، ضروری است که با آخرین نسخه‌ جهش‌یافته‌ این ویروس کار شود تا واکسن تولیدی، بیشترین تأثیرگذاری را داشته باشد. تمام این فعالیت‌ها باید در شرایطی امن و طبق مقررات بین‌المللی انجام شود تا نیازمندی‌های قانونی لازم را داشته و همچنین بتوان از کارکنان و جامعه محافظت کرد.

چالش‌های دیگر

یکی دیگر از چالش‌های تولید واکسن، تولید پروتئین‌هایی است که برای واکسن احتمالی ضروری است. این پروتئین‌ها به شیوه‌ای طراحی می‌شوند که بعد از واکسن زدن، واکنشی ایمنی را در بدن فرد ایجاد کنند و فرد بتواند در برابر آلودگی‌های آتی مقاوم شود. خوشبختانه پیشرفت‌های اخیر در درک پروتئین‌های وابسته به ویروس‌ها و ساختار و کارکردشان، به ما اجازه داده است که این مرحله را با سرعت بیشتری به پیش ببریم.

تولید واکسن کار بسیار بزرگی است و نمی‌توان آن را یک‌شبه انجام داد. ولی اگر همه چیز طبق برنامه‌ریزی‌ها پیش برود، بسیار زودتر از گذشته شاهد عرضه واکسن ویروس کرونا خواهیم بود. درس‌های بسیاری که دانشمندان هنگام شیوع ویروس سارس فرا گرفته‌اند و دانشی که جامعه‌ی جهانی از تلاش برای تولید واکسن سارس به دست آورده، در تولید واکسن برای کروناویروس جدید بسیار کمک کننده هستند.

باید به یاد داشته باشیم که تولید واکسن سارس 20 ماه به طول انجامید. تاکنون دو شرکت Inovio Pharmaceuticals Inc و Moderna Inc اعلام کرده‌اند که در یک ماه آینده واکسن را برای آزمایش روی حیوانات آماده می‌کنند. باید منتظر بمانیم و ببینیم آیا واکسن کروناویروس جدید هم مانند سارس، بعد از پایان شیوع آن عرضه می‌شود یا اقدامات جهانی بازه‌ تولید این واکسن را کاهش می‌دهد؟ امیدواریم این اتفاق هر چه سریع‌تر رخ دهد و پیش از آنکه افراد بیشتری جان خود را از دست بدهند، از این واکسن بهره ببریم.