ماه از کجا آمده است؟ سوالی واضح که به نظر می‌رسد پاسخ ساده‌ای داشته باشد، اما باید بگوییم اصلاً این‌طور نیست! گفته می‌شود ماجرا از آن‌جایی شروع شده که خورشید شروع به چرخش و تابیدن کرده و همین پدیده باعث شده تا منظومه شمسی شروع به ساخته شدن کند. روند شکل‌گیری منظومه شمسی به قدری طولانی بود که پیش‌بینی می‌شود صدها میلیون سال طول کشیده تا کره ماه در این منظومه شکل بگیرد. در مورد چگونگی پیدایش ماه در سیاره ما سه نظریه مختلف وجود دارد که امروز قصد داریم با هم به بررسی این نظریات و جدیدترین دستاوردهای علمی در خصوص ماه زیبایمان بپردازیم. پس با ما در ادامه همراه شوید.
چگونگی پیدایش ماه
در خصوص ماه و نحوه شکل‌گیری آن نظرات مختلفی وجود دارد که سه مورد از تئوری‌های اصلی آن فرضیه برخورد بزرگ، نظریه تشکیل مشترک و نظریه تصرف نام دارند. در مورد هرکدام از این تئوری‌ها در ادامه بیشتر توضیح خواهیم داد.
پروفسور سارا راسل (Sara Russell) محقق علوم سیاره‌ای در خصوص منشا شکل‌گیری ماه، این دوست صمیمی و زیبای زمین، اینگونه می‌گوید:
تجزیه تحلیل‌های انجام شده روی نمونه‌هایی که توسط ماموریت‌های آپولو ناسا از ماه آورده شده است، نشان می‌دهد که زمین و ماه در نتیجه برخورد انفجاری و بزرگ یک جسم ستاره‌ای به نام تیا (Theia) و یک سیاره نخستین بوجود آمده‌اند.
وی همچنین ادامه می‌دهد: در گذشته نظریه‌های زیادی در مورد نحوه شکل‌گیری ماه مطرح شده بود و همین موضوع هم باعث شد تا فهمیدن نحوه تشکیل ماه به یکی از اهداف مهم آپولو تبدیل شود. از جمله تئوری‌های اصلی در گذشته می‌توان به موارد زیر اشاره داشت:
نظریه برخورد بزرگ
یکی از اصلی‌ترین نظریه‌های موجود در مورد نحوه شکل‌گیری ماه، همین تئوری برخورد بزرگ بوده که توسط جامعه علمی هم بسیار مورد استقبال و حمایت قرار گرفته است. با تکیه بر این نظریه می‌توان گفت ماه در اثر برخورد یک جسم ناشناخته با کره زمین، به وجود آمده است. مانند شکل‌گیری سایر سیاره‌ها زمین هم در روزهای اولیه خود، از ابرهای باقی مانده از گرد و غبار و گاز موجود در مدار خورشید جوان به وجود آمده است. منظومه شمسی در آن زمان به دلیل محیط نامناسب و خشنی که داشت هرگز اجازه نداد تا شماری از اجسام شکل‌گرفته به مرحله تکامل رسیده و به سیاره کامل تبدیل شوند.
گفته می‌شود یکی از این اجسام احتمالاً با کره زمین در دوره‌های ابتدایی تشکیل خود بوده، برخورد کرده و طی این برخورد ماه به وجود آمده است. این جسم برخورد کرده با زمین که با عنوان تیا (Theia) شناخته می‌شود، پس از این تصادف تکه‌هایی از بخار پوسته خود را به فضا پرتاب کرده است. قدرت جاذبه هم این ذرات پرتاب شده را به یکدیگر اتصال داده و اینگونه شده که ماه تشکیل شده است.
با تکیه به این تئوری، دلیل سبک بودن عناصر تشکیل‌دهند ماه، و کمتر بودن چگالی آن‌ها نسبت به عناصر زمین نیز به خوبی توجیه می‌شود. به گفته ناسا هنگامی که زمین اولیه و این جسم سرکش با یکدیگر برخورد کردند، انرژی‌ای آزاد شد که 100 میلیون بار از نیروی از بین برنده دایناسورها قوی‌تر بوده است!
اگرچه که این نظریه بیشتر از سایر تئوری‌ها مورد پسند واقع شده، اما هنوز هم کم و کاستی‌های خود را دارد. اکثر مدل‌ها ادعا می‌کنند بیش از 60 درصد ماه باید از مواد تشکیل‌دهند تیا باشد اما نمونه‌هایی که ماموریت آپولو از ماه آورده است، چیز دیگری می‌گوید.
الساندرا ماسترونو-باتیستی (Alessandra Mastrobuono-Battisti) فیزیکدان اختری می‌گوید:
از نظر ترکیب، زمین و ماه بسیار شبیه به هم هستند؛ تفاوت آن‌ها یک در میلیون است! وجود این تناقض دلیل محکمی برای رد کردن تئوری برخورد بزرگ است!
حالا تیم مستروبونو-باتیستی توانسته مدلی را ایجاد کند که مدعی است تیا و زمین آن‌قدری که قبلاً تصور می‌شد، نباید باهم متفاوت باشند.
محققان در سال 2017 طی پیشنهادی گفتند، شاید باران خرده اجسام کوچک به روی زمین باعث ایجاد ماه شده است.
رالوکا روفو (Raluca Rufu) نظریه‌پرداز اصلی تئوری فوق می‌گوید:” در مراحل اولیه پیدایش زمین، باران خرده اجسام بسیار زیاد بوده است؛ به همین دلیل تعجبی ندارد که پیدایش ماه هم از این طریق بوده باشد نه از طریق یک برخورد غول پیکر!
تئوری تشکیل مشترک
قمرها به طور کلی می‌توانند همزمان با سیاره مادر شکل بگیرند. با تکیه به این قضیه، می‌توان گفت احتمالاً نیروی گرانش باعث شده تا مواد اولیه منظورمه شمسی همزمان با جذب ذرات به یکدگیر وصل شده و زمین را تشکیل دهند. ماه نیز به همین صورت شکل گرفته و جایگاه فعلی آن به راحتی با تکیه بر استدلال این تئوری، قابل توجیه است. نکته قابل توجه در نظریه تشکیل مشترک، این است که اگرچه ماه و زمین بیش از یک ماده مشترک در عناصر ساخت خود دارند اما با این حال چگالی ماه بسیار کمتر از زمین است. همین موضوع باعث شده تا این نظریه خیلی مورد توجه قرار نگیرد چراکه اگر هر دوی آن‌ها از عناصر سنگین در قسمت هسته خود تشکیل شده باشند، با واقعیت در مغایرت خواهد بود.
رابین کانوپ، محقق موسسه تحقیقاتی سوث وست در تگزاس، در سال 2012 پیشنهاد دیگری را در خصوص تکمیل نظریه تشکیل مشترک ارائه داد. وی اضافه کرد:
زمین و ماه همزمان با برخورد دو جسم بزرگ به یکدیگر که 5 برابر از مریخ بزرگ‌تر بود، تشکیل شدند.
ناسا می‌گوید:
پس از برخورد اولیه دو جسم با اندازه مشابه، آن دو دوباره با یکدیگر برخورد کرده و زمین اولیه را به وجود آوردند، که توسط یک دیسک ماده احاطه شده بود و ماه را تشکیل می‌داد! برخوردهای مجدد بعدی و ادغام این دو با یکدیگر باعث شد تا ترکیبات ماه و زمین تقریبا با هم یکی شود و فرم امروزی آن‌ها را به وجود بیاورد.
نظریه تصرف
نظریه بعدی که امروز می‌خواهیم باهم بررسی کنیم، نظریه تصرف است. طبق این تئوری احتمال می‌رود که جاذبه زمین یک جسم در حال عبور را مانند سایر قمرهای منظومه شمسی (قمرهای مریخی فوبوس و دیموس) به دام انداخته باشد. با تکیه بر این تئوری، یک جسم سنگی که در قسمت دیگری از منظومه شمسی شکل گرفته، به مدار زمین کشیده شده و حتی تفاوت ترکیبات ساخت زمین و ماه هم کاملاً توجیه‌پذیر است. با این حال این نظریه هم مانند دو تئوری پیشین کم و کاستی‌ها خود را دارد، چراکه با چنین تفسیری اوربیت‌های اجسامی که این گونه باشند، مانند ماه کروی نبوده و شکل‌های عجیب و غریبی دارند و همچنین مسیر گردش آن‌ها برخلاف ماه با دایره البروج سیاره مادر مطابقت نخواهد داشت؛ پس این قضیه هم رد می‌شود.
با تمامی این تفاسیر با تکیه به هر دو نظریه تصرف و تشکیل مشترک برخی از ویژگی‌های ماه قابل توجیه هستند اما همچنان سوالات بی پاسخی هم وجود دارد و نمی‌توان گفت تئوری‌های درست و کاملی هستند. در حال حاضر کامل‌ترین نظریه موجود، همان تئوری برخورد بزرگ است که توانسته نسبت به دو تئوری دیگر جامع‌تر عمل کند، به همین دلیل هم تا دهه 1980 بهترین تئوری تشکیل ماه شناخته می‌شد.
به نظر شما کدام یک از این تئوری‌های فوق منطقی‌تر به نظر می‌رسند؟ نظرات خود را با تیم دیجی رو به اشتراک بگذارید.
خیلی جالب بود
خیلی خوب بود