موزیلا، سازنده مرورگر وب فایرفاکس، مایکروسافت را به استفاده از آنچه که به عنوان “الگوهای تاریک” یا “الگوهای فریبکارانه” شناخته می‌شود، متهم کرده است. این الگوها در واقع برخی عناصر طراحی هستند که به صورت عمدی به گونه‌ای در نظر گرفته شده‌اند که کاربران را به سمت اتخاذ تصمیماتی خاص سوق دهند و به نظر موزیلا، مایکروسافت از این روش‌ها برای ترغیب کاربران به استفاده از مرورگر اج (Edge) در ویندوز استفاده می‌کند و به این ترتیب، مانع از آن می‌شود که کاربران آزادانه مرورگر دلخواه خود را انتخاب کنند. اما این ادعا تا حد درست است؟ در ادامه با دیجی رو همراه باشید.
در گزارشی با عنوان “بیش از حد: چگونه تاکتیک‌های طراحی مایکروسافت انتخاب آزادانه مرورگر را خدشه‌دار می‌کند”، موزیلا بیان می‌کند که کاربران ویندوز برای استفاده از مرورگر اج تشویق و از سایر گزینه‌ها دور نگه داشته می‌شوند. موزیلا پیش‌تر نیز ادعاهای مشابهی را در گزارش‌های خود مطرح کرده بود که از جمله این گزارش‌ها می‌توان به “پنج باغ محصور” در سپتامبر 2022 و گزارش “شیب پلتفرم” در ماه گذشته اشاره کرد. این گزارش‌ها به بررسی موانع رقابتی وسیعی که در پلتفرم‌های شرکت‌هایی مانند اپل، گوگل، و مایکروسافت وجود دارند، پرداخته‌اند.
گزارش “بیش از حد” به طور خاص بر روی مرورگر مایکروسافت اج تمرکز دارد و از الگوهای طراحی فریبکارانه صحبت می‌کند که به واسطه یک رابط کاربری بصری، افراد را به سمت یک نتیجه خاص هدایت می‌کنند. شرکت‌های دیگری مانند آمازون نیز متهم به استفاده از طراحی الگوهای تاریک شده‌اند که با وجود قوانینی که با هدف محدود کردن چنین حیله‌هایی وضع شده‌اند، همچنان ادامه دارند.
موزیلا ادعا می‌کند که “کاربران ویندوز در سرتاسر جهان، به ویژه خارج از آمریکا، همچنان به واسطه استفاده مایکروسافت از طراحی‌های فریبکارانه، محدود شده و حق انتخاب آن‌ها سلب می‌شود”. موزیلا استدلال می‌کند که اقداماتی در خصوص قانون‌گذاری در سراسر جهان برای بازگرداندن حق انتخاب مرورگر به کاربران و حفظ رقابت در تمامی پلتفرم‌ها، مورد نیاز است.
یکی از اقدامات قانونی مهم در اینجا قانون بازارهای دیجیتال اروپا (DMA) است که با هدف ترویج رقابت عادلانه در سراسر اروپا وضع شده و همین قانون بود که در نهایت اپل را مجبور کرده تا امکان نصب فروشگاه‌های اپ شخص ثالث را بر روی آیفون‌ها مهیا کند. موزیلا، اجرای DMA (که قرار است از مارس آغاز شود) را مایه امیدواری دانسته و معتقد است که چنین قوانینی می‌توانند موانع رقابت در بازار مرورگرها را کاهش دهند.
گزارش موزیلا این حق را برای توسعه‌دهندگانی مانند مایکروسافت قائل است که بتوانند محصولات خود را تبلیغ کنند، منتها به شرطی که از تکنیک‌هایی که انتخاب‌های کاربران را محدود می‌کند، استفاده نکنند. این نهاد غیرانتفاعی استدلال می‌کند که کاربران باید بتوانند بدون اجبار یا فریب، هر مرورگر دلخواه و معتبری را دانلود و نصب کنند، مرورگر دلخواه خود را به عنوان پیش‌فرض تنظیم کنند و به صورت پیوسته از مرورگر انتخابی خود استفاده کنند.
شرکت سازنده فایرفاکس در گزارش خود انواع الگوهای رابط کاربری فریبکارانه ماننـد “تأیید کردن”، “اقدام اجباری”، “رابط بصری”، و “تبلیغات مبدل” را تعریف می‌کند. به عنوان مثالی برای مورد آخر، به روشی که مایکروسافت تبلیغات مربوط به مرورگر اج را در صفحه دانلود کروم در وبسایت گوگل تزریق کرده، اشاره می‌کند. موزیلا همچنین از روش مایکروسافت در نمایش تبلیغات اج در موتور جستجوی بینگ در پاسخ به جستجوهایی که به منظور یافتن مرورگرهای رقیب مانند Safari یا Vivaldi می‌شود، انتقاد کرده است.
موزیلا در گزارش خود اشاره کرده که “این پیام تبلیغاتی در یک فرمت غیراستاندارد ظاهر می‌شود که ما هرگز در هیچ تبلیغ دیگری در بینگ مشاهده نکرده‌ایم،”. در واقع، به گفته این شرکت، شکل و شمایل تبلیغ اج شباهت زیادی به رابط کاربری ویندوز دارد، که همین مسئله می‌تواند آن را در نظر کاربر رسمی‌تر و معتبرتر جلوه دهد.
به گفته موزیلا:
با این پیام مایکروسافت از اعتمادی که به عنوان نقش سرپرست به عنوان ارائه‌دهنده سیستم عامل ویندوز به دست آورده استفاده می‌کند و با القاء تلویحی این حس که پذیرفتن پیام به دلایل امنیتی ضروری است، کاربران را گمراه می‌کند. از این رو، کاربر ممکن است نتیجه‌گیری کند که این پیام تبلیغاتی نوعی اعلان یا هشدار سیستمی ویندوز است.
یک الگوی دیگر که در گزارش موزیلا شناسایی و به نام یک “مانع” معرفی شده، به تنظیمات ویندوز مربوط می‌شود. بر این اساس، در برنامه تنظیمات ویندوز 11، زمانی که کاربر به صفحه “برنامه‌های پیش‌فرض” (Default apps) برای مرور وب می‌رود (مثلاً چنین مسیری Apps > Default apps > Firefox)، یک دکمه در بالای صفحه می‌بیند که به او اجازه می‌دهد تا آن مرورگر را به عنوان مرورگر پیش‌فرض خود تنظیم کند. اما، پس از کلیک کردن کاربر بر روی این دکمه، بسیاری از پسوندهای فایل و انواع لینک‌ها همچنان در همان پیش‌فرض قبلی باقی مانده و تغییر نمی‌کنند.
موزیلا در گزارش خود چنین نتیجه‌گیری می‌کند:
ما دریافتیم که مایکروسافت از چندین طراحی فریبکارانه برای تأثیرگذاری بر کاربران جهت ترغیب آن‌ها برای استفاده از مرورگر اج استفاده می‌کند. به نظر ما، این طراحی‌ها کاربران را مجبور کرده یا به نوعی فریب می‌دهند و بنابراین توجیه‌ناپذیر هستند و پتانسیل ایجاد انواع آسیب به مصرف‌کنندگان، جامعه و بازار را دارند. مایکروسافت باید بلافاصله استفاده از این تکنیک‌ها را متوقف کند.
مایکروسافت هنوز به گزارش موزیلا واکنشی نشان نداده است.
