فضانوردان، قهرمانان عصر ما، افرادی که رویاهای کودکی بسیاری از ما را تجسم بخشیده‌اند. آن‌ها کسانی هستند که مرزهای دانش بشری را جابه‌جا کرده و تصویری شگفت‌انگیز از سیاره‌مان را از فضا به ما ارائه داده‌اند. اما پشت این تصویر رویایی، واقعیت‌های تلخ و چالش‌های بزرگی نهفته است.
در این مقاله به بررسی جنبه‌های کمتر شناخته شده زندگی فضانوردان می‌پردازیم. از آموزش سخت و طاقت‌فرسا گرفته تا چالش‌های جسمی و روانی ناشی از زندگی در محیط بی‌وزنی، این مقاله تلاش می‌کند تا تصویر واقعی‌تری از زندگی این قهرمانان بی‌پروا ارائه دهد. پس در ادامه حتماً با ما در دیجی رو همراه باشید.
1- آموزش‌های جهنمی!
فضانورد شدن رویایی است که بسیاری از کودکان در سر می‌پرورانند، اما واقعیت این است که کمتر از یک درصد از متقاضیان برای این کار انتخاب می‌شوند! برای ورود به این عرصه، داشتن مدرک پیشرفته علمی و سابقه درخشان نظامی امری ضروری است. به عبارت دیگر، تنها افراد نخبه جامعه شانس ورود به این حرفه را دارند.
اما این تازه شروع ماجراست. آموزش فضانوردان بسیار سخت و طاقت‌فرسا است. آن‌ها باید روزها در استخرهای بزرگ غوطه‌ور شده و تمرینات پیچیده فنی را انجام دهند. همچنین، باید مسافت‌های طولانی را با لباس فضایی سنگین شنا کنند. یکی از وحشتناک‌ترین مراحل آموزش، سوار شدن بر هواپیمای معروف به «تهوع آور» است که در قوس‌های سهموی پرواز می‌کند و بی‌وزنی را شبیه‌سازی می‌کند. این کار را حدود 50 بار در هر جلسه انجام می‌دهد و اغلب به همین دلیل به نام «تهوع آور» معروف است.
2. دچار بیماری حرکت شده و استفراغ می‌کنید
صحبت از استفراغ شد و باید به این نکته هم اشاره کنیم که نگه داشتن غذا در معده در فضا بسیار سخت است! نبود جاذبه یا جاذبه کم باعث می‌شود سیستم وستیبولار در گوش داخلی شما که مسئول تعادل است، کار نکند، یعنی حس تعادل شما به هم می‌ریزد. وقتی گوش داخلی نمی‌تواند به شیوه‌ای عمل کند که با آنچه چشم‌ها می‌بینند مطابقت داشته باشد، دچار بیماری حرکت می‌شوید که منجر به استفراغ می‌شود.
اگر چه فضانوردان معمولاً در عرض چند روز به بیماری حرکت، که به آن سندرم تطابق فضایی می‌گویند، عادت می‌کنند، مشکلات دیگر و مداوم باعث می‌شود که استفراغ همیشه یک تهدید جدی باشد. به عنوان مثال، هم شاتل‌ها و هم ایستگاه‌های فضایی بوی بدی دارند. به گفته یکی از فضانوردان به نام کریس هدفیلد، “دستشویی دقیقاً وسط همه چیز قرار دارد. شما تا هفت نفر در یک سفینه کوچک هستید. مثل این است که هفت نفر در یک ون مسافرتی با یک دستشویی سیار برای دو هفته باشند، جایی که هرگز نمی‌توانید بیرون بروید.”
3. پوست شما می‌ریزد!
وقتی از تیم پیکه، یکی از فضانوردان آژانس فضایی اروپا (ESA)، پرسیدند که چندش‌آورترین چیز درباره زندگی در فضا چیست، او پاسخ داد: “تماشای پوسته‌های پا که می‌ریزند.” به این دلیل که فضانوردان از کف پاهای خود خیلی کم استفاده می‌کنند (تقریباً فقط زمانی که ورزش می‌کنند کف پا با جایی تماس پیدا می‌کند)، کف پاها نرم‌تر و نرم‌تر می‌شوند، تا جایی که مانند پای نوزاد می‌شوند.
اما برای نرم شدن، پاها باید به تدریج تمام پوست سخت و پینه‌ای که در طول یک عمر راه رفتن روی زمین ایجاد شده را جدا کنند. پوست به تدریج، تکه تکه و لایه لایه می‌ریزد. بعد از چند هفته، فضانوردان باید مراقب باشند که هنگام درآوردن جوراب‌هایشان، پوست‌های مرده به صورت دانه‌های کوچک به داخل کابین پخش نشود!
4. ممکن است کمی دیوانه شوید
وقتی در آغاز پاندمی کرونا در سال 2020، بسیاری از افراد برای اولین بار مجبور به تحمل انزوای نسبی طولانی‌مدت شدند، این سؤال به ذهن آن‌ها خطور کرد که واقعاً فضانوردان چگونه با انزوای خود کنار می‌آیند؟ پاسخ ساده به این سؤال این است: با سختی و مشقت زیاد!
فضانوردان گزارش می‌دهند که در فضا همواره با کمبود خواب با کیفیت، انزوا، تنهایی، افسردگی، اضطراب، استرس، خستگی، نوسانات خلقی (که به آن بی‌ثباتی عاطفی می‌گویند)، مشکلات تمرکز و حتی PTSD دست و پنجه نرم می‌کنند. کار کردن یک روز کامل در شرایطی که هر اشتباهی می‌تواند آخرین اشتباه بوده و به مرگ ختم شود، سپس رفتن به رختخواب بدون خانواده و عزیزان، نخوابیدن و تکرار همین روند بارها و بارها، شاید صدها بار پشت سر هم، واقعاً سخت است.
5. ممکن است شنوایی خود را از دست بدهید
شاید بگویید: “این غیرممکن است. فضا خلا است؛ بدون وجود هوا، هیچ صدایی هم وجود ندارد. فضا کاملاً ساکت است.” اگر چه این حرف درست است، اما برای داخل شاتل‌ها و ایستگاه‌های فضایی صدق نمی‌کند. در واقع، آن‌ها به طرز غیرقابل تحملی پر سر و صدا هستند. حتی به قدری بلند که ممکن است باعث ناشنوایی جزئی فضانوردان شود.
ایستگاه‌های فضایی مانند ISS یک اکوسیستم از قطعات مکانیکی و دیجیتالی هستند که به طور مداوم در حال چرخش، لرزش و وزوز کردن هستند. حتی محل‌های زندگی خدمه در ISS، که دور از تجهیزات علمی در قلب عملیات قرار دارند، می‌توانند تا 75 دسی‌بل صدا داشته باشند. CDC (مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها) هشدار می‌دهد که صدای مداوم بالای 70 دسی‌بل می‌تواند به شنوایی انسان آسیب برساند. به عنوان نمونه، بیل مک‌آرتور، فضانورد ناسا و والری توکارف، فضانورد روسی پس از اقامت در ISS در سال 2006، هر دو دچار کاهش شنوایی شدند.
6. حتی خواب هم خوب نیست
بعد از سپری کردن یک روز سخت و انجام کلی محاسبات، مهندسی و مباحث علمی، شاید فکر کنید فضانوردان حداقل می‌توانند یک شب آرام داشته و با خوابیدن به طور کامل استراحت کنند. اما متأسفانه حدود دوازده پدیده مختلف مانع از این اتفاق می‌شوند!
اولاً، همان صدای مداوم که قبلاً ذکر شد، یک مانع اساسی برای به خواب رفتن است. دوماً، نورهای چشمک‌زن که فضانوردان حتی وقتی چشمانشان بسته است می‌بینند، که احتمالاً به دلیل پرتوهای کیهانی است که از پلک‌هایشان عبور می‌کنند. همچنین، طلوع و غروب مکرر خورشید که گاهی تا 16 بار در روز اتفاق می‌افتد، روند خواب فضانوردان را به هم می‌ریزد. و در نهایت، نبود جاذبه که فضانوردان را مجبور می‌کند خود را به دیوار ببندند تا از برخورد به اطراف کابین در حین خواب جلوگیری کنند!
7. تشعشعات مداوم
در روی زمین، اتمسفر و میدان مغناطیسی این سیاره از ما در برابر بخش عمده‌ای از تابش‌های کیهانی محافظت می‌کنند. اما در فضا، فضانوردان تمام مدت از این دو مانع دور هستند و به طور مداوم در معرض تابش‌های کیهانی قرار دارند (تقریباً به همان مقداری که بازماندگان بمب‌های اتمی هیروشیما و ناگازاکی تجربه کرده‌اند).
فضانوردان تا 2000 میلی‌سیورت (واحد اندازه‌گیری آسیب بیولوژیکی ناشی از تابش‌های یونیزان) تابش را تجربه می‌کنند که به دلیل بمباران مداوم با پروتون‌ها و یون‌های پرانرژی است. همان‌طور که گفته شد، این میزان مشابه با میزانی است که بازماندگان بمب‌های اتمی تجربه کرده‌اند. مطالعات ارتباط قوی بین این تابش‌ها و انواع مختلف لوسمی و لنفوم را نشان داده‌اند (لوسمی (Leukemia) و لنفوم (Lymphoma) هر دو نوعی سرطان خون و سیستم لنفاوی هستند که با ایجاد ناهنجاری در سلول‌های خونی و سیستم ایمنی بدن همراهند). ناسا به نوبه خود به طور مداوم در حال ارزیابی مجدد راه‌هایی برای محدود کردن این تابش‌ها است، از جمله کوتاه کردن مدت اقامت فضانوردان در ISS برای فضانوردانی که بیشتر در معرض خطر هستند.
8. بدن ما به جاذبه نیاز دارد
نبود جاذبه یا کم بودن آن در فضا با مجموعه‌ای از چالش‌ها همراه است که از جمله آن‌ها می‌توان به بیماری حرکت، ریزش پوست، مشکلات خواب که قبلاً ذکر شد، و بسیاری موارد دیگر اشاره کرد.
یکی از مشکلات این است که جاذبه باعث می‌شود محتویات معده شما پایین بماند و گازها بتوانند خارج شوند، و بدون آن، آروغ زدن غیرممکن است و معده شما به یک توپ بزرگ اسید تبدیل می‌شود. مشکل دیگر این است که جاذبه با فشرده کردن مهره‌های ستون فقرات، ارتفاع شما را در زمین تعیین می‌کند. بدون آن، فضانوردان به معنای واقعی کلمه در فضا قد بلندتر می‌شوند. ستون فقرات آن‌ها از نبود فشار فشرده نمی‌شود و در عرض چند ساعت کشیده می‌شود. پس از بازگشت به زمین، ستون فقرات به سرعت به حالت قبل برمی‌گردد.
به گفته فضانورد کره‌ای سویون یی:
هر دو تجربه بسیار دردناک بودند. من در فضا در عرض سه ساعت یک اینچ قد بلندتر شدم و وقتی برگشتم در همان مدت کوتاه به اندازه قبل برگشتم. درد کمرم به شدت شدید بود.
9. بدن شما واقعاً به جاذبه نیاز دارد
به هیچ وجه نمی‌توان این موضوع را نادیده گرفت، بدن شما واقعاً به جاذبه نیاز دارد. این نیاز فقط از بابت تغییرات ظاهری و سطحی نیست که نبود جاذبه می‌تواند ایجاد کند، بلکه مشکلات جدی برای عضلات، خون و استخوان‌ها نیز پیش می‌آید.
جاذبه به گردش خون در بدن ما انسان‌ها کمک می‌کند و بدون وجود آن، جریان خون در فضانوردان مختل می‌شود و گاهی حتی برعکس جریان می‌یابد! در بیشتر مواقع، این امر فقط منجر به چهره‌های پف کرده و قرمز و پاهای ضعیف می‌شود، اما حداقل در مورد به لخته‌های خونی در وریدهای گردن منجر شده است که می‌تواند کشنده باشد. علاوه بر این، عضلات به دلیل کمبود جریان خون و کمتر استفاده شدن، دچار مشکل می‌شوند.
فضانوردان مجبورند به طور مداوم ورزش کنند تا عضلاتشان تحلیل نرود و حتی پس از بازگشت باید برنامه‌های بازتوانی یک تا دو ماهه را پشت سر بگذارند. این موضوع برای استخوان‌ها نیز صادق است، زیرا همان‌طور که عضلات به جاذبه نیاز دارند، استخوان‌ها نیز وابسته به جاذبه هستند و فضانوردان بسیار بیشتر در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان در فضا قرار دارند.
10. رفتن به دستشویی بدترین بخش ماجرا است
درست است که موضوع دستشویی رفتن با خطر لوسمی یا لخته خونی کشنده قابل مقایسه نیست، اما فضانوردان اغلب بر این موضوع تأکید دارند که دستشویی رفتن یکی از بدترین بخش‌های زندگی در فضا است.
پگی ویتسون، که به واسطه رکوردهای متعدد ناسا، از جمله بیشترین زمان سپری شده در فضا، مشهور شده است، گفته است که استفاده از دستشویی اصلاً کار مورد علاقه‌اش در زندگی فضایی نبوده است. ادرار کردن، که آسان‌ترین کار است، شامل مکیدن ادرار از ناحیه پایین بدن با یک دستگاه و سپس تبدیل آن به آب قابل نوشیدن است.
مدفوع کردن بدتر است، زیرا شامل پر کردن یک دستشویی سیار با فضولات تا جایی است که به گفته ویتسون، “باید دستکش لاستیکی بپوشید و آن را فشرده کنید.” اما البته، به دلیل جاذبه کم، برخی از تکه‌های مدفوع از دستشویی فرار می‌کنند و در ایستگاه شناور می‌شوند! اینجاست که قهرمانان اسطوره‌ای ما یعنی فضانوردان که پیشگامان ما در اکتشافات کیهانی هستند، مجبور می‌شوند مدفوع‌های شناور را بگیرند.
