برای دهه‌ها بازی های اختصاصی کنسول‌ها نقش مهمی در تاریخ بازی های ویدیویی ایفا کرده‌اند. آن‌ها حتی در تعیین اینکه کدام کنسول در هر نسل برنده می‌شود، بسیار تاثیرگذار بوده‌اند. اما به نظر می‌رسد پایان بازی های انحصاری نزدیک است و ما از این بابت خوشحالیم. در حالی که به احتمال زیاد برخی عناوین کلیدی همچنان برای یک کنسول خاص (یا کامپیوترها) باقی خواهد ماند، اما بسیاری از بازی ها بر روی هر پلتفرمی که انتخاب کنید، قابل بازی خواهند بود. و این قطعاً اتفاق خوبی است. در ادامه به دلایل از بین رفتن این انحصارطلبی در بازار گیم خواهیم پرداخت. پس با ما در دیجی رو همراه باشید.
داستان انحصاری‌های کنسول به دهه 80 میلادی بازمی‌گردد، زمانی که شرکت آتاری امتیاز ساخت نسخه‌های خانگی بازی های محبوب آرکید مانند «Space Invaders و «Pac-Man» را به طور انحصاری برای کنسول‌های خانگی خود به دست آورد. در آن زمان، هدف این بود که افراد علاقمند به بازی های آرکید را متقاعد کنند تا با خرید یک کنسول خانگی، بتوانند روی مبل خانه‌شان لم داده و عناوین مورد علاقه خود را به راحتی و بدون نیاز به خالی کردن جیب‌شان برای انداختن سکه در دستگاه‌های آرکید، بازی کنند. جالب اینجاست که با وجود چنین رویکردی در آن زمان، امروزه می‌توان دستگاه‌های آرکید را برای خانه خریداری کرد!
در اواخر دهه 80 و اوایل دهه 90، مفهوم انحصاری بودن بازی ها حول دو شخصیت نمادین شکل گرفت: سونیک و ماریو. نینتندو و ماریو از قبل شناخته شده بودند، اما سگا و شخصیت نوظهورش به نام سونیک برای اولین بار وارد صحنه شدند. اگر می‌خواستید بازی های سونیک را انجام دهید، بایستی یک سیستم سگا می‌خریدید. در نتیجه، میلیون‌ها نفر کنسول‌های سگا را خریداری کردند.
با ورود به دوران پلی استیشن و ایکس باکس، انحصاری بودن بازی ها به بخش بسیار مهم‌تری از ماجرا تبدیل شد. هر دو شرکت سونی و مایکروسافت، علاوه بر طراحی عناوین و IP های اختصاصی برای افزایش فروش کنسول‌های خود، مبالغ هنگفتی را نیز به توسعه‌دهندگان و ناشران بازی ها پرداخت می‌کردند تا عناوین آن‌ها را به صورت انحصاری و یا برای مدت زمان محدود در اختیار داشته باشند. این جنگ بر سر انحصاری‌ها (از هر نوعی) از آن زمان تاکنون ادامه داشته است.
افول بازی های اختصاصی کنسول‌ها
خوشبختانه، اوضاع در حال تغییر است. در فوریه 2024، مایکروسافت در پستی در وب‌سایت Xbox Wire اعلام کرد که چهار عنوان انحصاری ایکس باکس، به همراه عناوین بیشتری در آینده، برای پلی استیشن 5 و نینتندو سوییچ نیز عرضه خواهند شد. در عمین راستا، بازی های Hi-Fi Rush، Pentiment، Sea of Thieves و Grounded در حال حاضر برای عرضه روی سایر پلتفرم‌ها تایید شده‌اند.
صنعت بازی به وضوح در حال تغییر است و مدیران بخش بازی های مایکروسافت سعی دارند خود را با این تغییرات سازگار کنند. فیل اسپنسر، مدیرعامل بخش بازی های مایکروسافت، در قسمتی از پادکست رسمی ایکس‌باکس گفته:
من اعتقاد راسخ دارم که در پنج تا ده سال آینده، بازی های انحصاری، یعنی بازی هایی که فقط روی یک سخت افزار خاص قابل اجرا هستند، بخش بسیار کوچکی از صنعت بازی خواهند شد.
اسپنسر همچنین دلیل این تغییر را به طور شفاف بیان کرده و گفته:
ما روی این چهار بازی تمرکز کرده‌ایم و از تجربه این کار می‌آموزیم و واقعاً می‌خواهیم به خواسته‌های مشتریان و بازیکنان و سازندگان بازی پاسخ دهیم.
علاوه بر این، او به صراحت اعلام کرده که دوره‌ای که انحصاری بودن بازی ها کلید فروش کنسول‌ها بود، به پایان رسیده است. او اشاره کرده که:
مردم معمولاً فکر می‌کنند که یک بازی انحصاری می‌تواند فروش یک پلتفرم را بیشتر کند، اما واقعیت این است که صنعت بازی امروزه دیگر به این شکل کار نمی‌کند.
این موضوع فقط مختص مایکروسافت و کنسول ایکس باکس نیست. به طور کلی، به نظر می‌رسد که صنعت بازی در حال فاصله گرفتن از انحصاری بودن و وارد شدن به دوران «عدم وابستگی به پلتفرم» (Platform Agnosticism) است. به عبارت ساده، سخت افزاری که برای انجام بازی ها استفاده می‌کنید، در حال تبدیل شدن به یک دغدغه ثانویه نسبت به خود بازی ها است.
سونی که در دوران پلی‌استیشن 4 به شدت بر روی ساخت و خرید انحصاری‌ها تمرکز کرده بود، تاکنون در نسل نهم توجه چندانی به این موضوع نداشته و لیست بازی های انحصاری پلی استیشن 5 چندان چشمگیر نبوده است. البته همه‌گیری کووید-19 نیز به شدت به توسعه بازی ها ضربه زد و تاریخ انتشار عناوین را چندین سال به تعویق انداخت، اما با این حال تصویر کلی همچنان نشان دهنده کاهش اهمیت بازی های انحصاری برای سونی است.
اوضاع برای نینتندو نیز کمابیش مشابه بوده و این شرکت هم شخصیت‌های محبوب خود مانند ماریو و پوکمون را وارد دنیای بازی های موبایلی کرده است. هرچند تا به امروز شاهد عرضه بازی های ماریو روی کنسول‌های رقیب نبوده‌ایم، اما این به معنای عدم وقوع آن در آینده نیست.
چرا بازی های انحصاری در حال محو شدن هستند؟
اما چرا بازی های انحصاری در حال محو شدن از صحنه بازی های ویدیویی هستند؟ پاسخ ساده این است که دیگر برای شرکت‌های سازنده، بهترین گزینه محسوب نمی‌شوند. مزایای در دسترس قرار دادن عناوین برای همه، بدون در نظر گرفتن پلتفرم، به طور قابل توجهی از مزایای انحصاری نگه داشتن بازی ها برای یک کنسول خاص، بیشتر است. همان‌طور که فیل اسپنسر، مدیرعامل بخش بازی های مایکروسافت هم اشاره کرده، این موضوع کاملا واضح است و برای همه فعالان عرصه بازی آشکار شده است.
در این بین، برای مایکروسافت این قضیه کاملا آشکارتر است. در نبرد بین پلی استیشن 5 و ایکس باکس سری ایکس، پلی‌استیشن 5 پیشتاز است. همچنین نینتندو سوییچ تا به امروز با اختلاف، از ایکس باکس سری ایکس و اس پرفروش‌تر بوده و هیچ نشانه‌ای از تغییر این وضعیت وجود ندارد. بنابراین، نه تنها عناوین انحصاری مایکروسافت باعث فروش کنسول‌های این شرکت نشده‌اند، بلکه این شرکت با عدم عرضه بازی های خود برای طیف وسیع‌تری از بازیکنان، در حال از دست دادن درآمد بالقوه قابل توجهی است.
با در نظر گرفتن این شرایط، از لحاظ کسب و کار، عرضه بازی ها روی هر تعداد پلتفرم ممکن و کسب درآمد از طریق فروش این عناوین، منطقی‌تر به نظر می‌رسد. به خصوص با توجه به این موضوع که معمولاً سخت افزار بازی ها با ضرر به فروش می‌رسند!
بازی های موبایلی نیز در این بین نقش مهمی ایفا می‌کنند. با افزایش تعداد افرادی که به دنبال تجربه بازی بر روی گوشی‌های هوشمند خود هستند، دیگر منطقی نیست که بازی ها را به یک پلتفرم خاص محدود کرده و به طور مصنوعی مخاطبان بالقوه را کاهش داد. محبوبیت استیم و بازی های کامپیوتری نیز موید این مطلب است.
اما بزرگترین عامل این تغییر، سرویس‌های اشتراک بازی مانند ایکس باکس گیم پس و سایر سرویس‌هایی هستند که شامل بازی ابری (cloud-based gaming) نیز می‌شوند. این سرویس‌ها اساسا به این معنا هستند که دیگر نیازی به مالکیت یک کنسول بازی خاص ندارید.
این موضوع به خصوص برای مایکروسافت با سرویس ایکس باکس گیم پس آلتیمیت که شامل ایکس باکس کلود گیمینگ می‌شود، صدق می‌کند. این سرویس که در حال حاضر در مرحله بتا قرار دارد، به مشترکین امکان می‌دهد تا بازی های ایکس باکس را روی طیف وسیعی از دستگاه‌ها به غیر از کنسول‌های ایکس باکس، مانند گوشی‌های هوشمند، تبلت‌ها، کامپیوترهای شخصی، تلویزیون‌های هوشمند و هدست‌های واقعیت مجازی بازی کنند.
چرا گیمرها از پایان دوران بازی های انحصاری خوشحال هستند؟
در حالی که گیمرها به انحصاری بودن بازی ها به عنوان یک امر مرسوم عادت کرده‌اند، اما این به معنای رضایت آن‌ها از این وضعیت نیست. بسیاری از گیمرها در هر نسل از کنسول‌ها، معمولاً یک کنسول را خریداری می‌کنند و توان خرید سایر کنسول‌های عرضه شده در همان نسل را ندارند. این موضوع به معنای از دست دادن بازی های خاصی است که تنها روی پلتفرم‌های مشخصی در دسترس هستند.
به همین دلیل، بسیاری از گیمرها در نسل‌های گذشته پلی استیشن را به ایکس باکس ترجیح داده‌اند، چرا که عناوین انحصاری سونی همیشه با سلیقه طیف گسترده‌تری از آن‌ها سازگاری بوده است. اما اگر عناوین اختصاصی مایکروسافت نیز برای پلی استیشن در دسترس بودند، مطمئنا این شرکت با فروش بازی هایی مانند هیلو، گیرز او وار، فورزا و عناوین دیگر از من، سود خوبی به دست می‌آورد.
روند تولید بازی های انحصاری برای یک پلتفرم خاص نیز ضد منافع مصرف کننده است، چرا که گیمرها را مجبور می‌کند برای تجربه بازی های مورد علاقه خود، کنسول‌های متعددی خریداری کنند. در حالی که می‌توان درک کرد چرا این رویه برای دهه‌ها مرسوم بوده است (چرا که سازندگان می‌خواستند مطمئن شوند گیمرها کنسول آن‌ها را ضروری می‌دانند)، اما دیگر وقت آن رسیده است که دنیای بازی را برای همگان بازتر کنیم. و این کار می‌تواند با روی آوردن به “بی‌طرفی پلتفرمی” آغاز شود.
