نسبت طلایی در عکاسی یکی از موضوعات حائز اهمیت حین عکس‌برداری است که علاقه‌مندان باید به آن توجه کافی داشته باشند. مهم نیست که موضوع عکاسی شما یک درخت، شخص، ساختمان یا غیره باشد؛ حتی این‌که میخواهید عکاسی عمودی یا افقی داشته باشید هم حائز اهمیت نیست. نسبت طلایی که باید رعایت کنید 1.618:1 است. بیشتر صفحه نمایش دوربین‌های امروزی به صورت “یک سوم” شبکه‌بندی و کادربندی شده است. از این نسبت طلایی با عناوین دیگری از جمله بخش‌بندی الهی، بخش‌بندی طلایی، مارپیچ طلایی، مارپیچ فیبوناچی یا نسبت فی هم یاد می‌کنند. در ادامه این مقاله با ما در دیجی‌رو همراه شوید تا بیشتر در مورد نسبت طلایی در عکاسی بدانیم.
نسبت طلایی یا فی چیست؟
در واقع عکاسان یا علاقه‌مندان به عکاسی به کمک نسبت طلایی در عکاسی می‌توانند در کادر دوربین خود جوری یک سوژه (اعم از درخت، انسان، ساختمان و یا عناصری مثل افق) را قرار دهند که در بهترین و چشم‌نوازترین حالت ممکن برای بیننده به نظر برسد. این نسبت طلایی 1.618:1 است.
اولین بار در قرن سوم پیش از میلاد اقلیدس (Euclid) صحبت از نسبت طلایی به میان آورد. این ریاضیدان یونانی به خاطر کارهای هندسی خود که امروزه از آن با نام “هندسه اقلیدسی” یاد می‌شود، شهرت دارد. وی توانست نسبت طلایی را به کمک مستطیل‌ها محاسبه کرد که البته این نسبت را می‌توان با یک خط نیز توضیح داد.
مارپیچ طلایی قانونی بر پایه ریاضیات است که می‌گوید:
هر خطی را می‌توان به گونه‌ای تقسیم کرد که نسبت بخش بلندتر تقسیم بر نیم خط کوتاه‌تر، در واقع همان نسبت تقسیم خط کامل بر نیم خط بلندتر باشد.
برای این‌که بتوانید راحت‌تر این قانون را درک کنید، در ادامه به صورت تصویری توضیح داده‌ایم:
بخش اول (بزرگ‌تر) را a نامیده و بخش کوچک‌تر را b می‌گذاریم. طول کل خط مساوی است با a+b.
حال نسبت و رابطه برقرار بین آن‌ها به شرح روبه‌رو است: a/b = (a+b)/a = 1.6180339887498948420
گفته می‌شود این نسبت طلایی در عکاسی عددی غیر منطقی است که برای همیشه ادامه پیدا می‌کند و برای اختصار ما آن را تحت عنوان 1.618 قرار دادیم. در ریاضیات این عدد خاص و منحصر به فرد را با حرف یونانی Phi نمایش می‌دهند.
این قانون و نسبت برای عکاسان و علاقه‌مندان به عکاسی که از ریاضیات سر در می‌آورند بسیار مفید است. می‌توانید از این نسبت طلایی در عکاسی برای ساخت مارپیچ طلایی و شبکه‌بندی فی استفاده کنید. این لایه‌ها کمک می‌کنند تا المان‌ها از نظر بصری در جایگاه خود قرار بگیرند.
شبکه‌بندی فی نسبت طلایی در عکاسی چیست؟
کادربندی فی عملکردی شبیه به قانون شبکه‌بندی یک سوم دارد که به دفعات برای عکاسی و حالت عکس مورد استفاده قرار می‌گیرد. قانون یک سوم یکی از ابتدایی‌ترین اصول در عکاسی است. طی این شبکه‌بندی از دو خط افقی و دو خط عمودی برای تقسیم کردن قاب تصویر استفاده می‌شود.
قانون یک سوم فریم عکاسی شما را به سه ردیف و سه ستون با اندازه‌های مساوی یا 1:1:1 عمودی و 1:1:1 افقی تقسیم‌بندی می‌کند. شبکه‌بندی فی نسبت طلایی در عکاسی هم عملکرد مشابهی مثل مورد قبلی دارد با این تفاوت که ردیف و ستون وسطی را با در نظر داشتن نسبت طلایی کوچک‌تر می‌کند. در نتیجه 1.618:1:1.618 به صورت عمودی و 1.618:1:1.618 به صورت افقی خواهد بود.
به مقایسه زیر توجه کنید:
جالب است بدانید که ذاتی چشم انسان به سمت مناطقی جلب می‌شود که خطوط شبکه در آن تلاقی دارند. به همین دلیل هم این قسمت جایی است که نقطه کانونی عکس قرار داده می‌شود. در مثالی که در تصویر زیر مشاهده می‌کنید کهکشان راه شیری روی یک خط شبکه فی عمودی با نقطه کانونی تصویر در نقطه تلاقی قرار می‌گیرد.
مارپیچ فیبوناچی نسبت طلایی در عکاسی
نسبت طلایی در عکاسی در مبنای دنباله فیبوناچی قرار دارد که مارپیچ فیبوناچی را می‌سازد. این دنباله و مارپیچ به افتخار ریاضیدان ایتالیایی لئوناردو که اهل پیزا بود و بعدها به فیبوناچی شناخته شد، نام‌گذاری کردند. در سال 1202 شخص فیبوناچی در کتابش که “Liber Abaci” نام داشت دنباله‌ای را معرفی کرد. این دنباله فیبوناچی مانند لایه‌های لایه‌های شبکه‌بندی که پیش‌تر در مورد آن صحبت کردیم، شما را برای قرار دادن سوژه در بهترین شرایط ممکن کمک می‌کنند.
از نظر ریاضی، دنباله فیبوناچی با عدد 1 آغاز می‌شود و با عدد قبلی خود جمع شده و یک سری نامتنهای از اعداد با الگوها را ایجاد می‌کند. سری این دنباله به شرح زیر است:
۱، ۱، ۲، ۳، ۵، ۸، ۱۳، ۲۱، ۳۴، ۵۵، ۸۹، …
در دنباله بالا متوجه می‌شوید که عدد 1+1=2 به عنوان عدد سوم و عدد 2+3=5 به عنوان عدد چهارم این دنباله و … ادامه دارد. بعد از دو عدد ابتدایی این دنباله، متوجه می‌شویم که نسبت اعداد متوالی بسیار نزدیک به نسبت طلایی در عکاسی است.
در علم هندسه نسبت طلایی را می‌توان نوع خاصی از مستطیل در نظر گرفت. خط a+b (یا x+y) را در نظر بگیرد و آن را به یک مستطیلی تبدیل کنید که عرض آن x و طول آن x+y است. اگر مساحت این مستطیل را به یک سری مربع تقسیم کنید، یک مارپیچ بر پایه دنباله فیبوناچی ایجاد خواهد شد.
آقای فیبوناچی کشف کرد که “نسبت طلایی” در طبیعت هم چندین بار تکرار شده؛ از مولکول‌های دی ان ای گرفته تا گلبرگ‌‌های گل‌ها، طوفان و کهکشان راه شیری همگی از این قاعده پیروی می‌کنند. عکس‌هایی که با استفاده از محوریت مارپیچ طلایی در مرکز تصویر گرفته می‌شوند درست همانند وجود نسبت طلایی در طبیعت چشم‌نواز هستند.
آدریان بژان (Adrian Bejan) استاد مکانیک دانشگاه مهندسی دوک پرت (Duke’s Pratt School of Engineering) می‌گوید:
به دلیل تکامل بینایی انسان در طول زمان، نسبت طلایی در دید ما زیبا و خوشایند است.
به طور خلاصه می‌توان گفت مغز ما ابتدا باید هرچیزی که چشممان می‌بیند را پردازش کند. هر تصویری که در آن نسبت طلایی رعایت شده باشد به سرعت توسط مغز پردازش شده و به همین دلیل هم چشم‌نواز و زیبا به نظر می‌رسد.
چطور می‌توانیم از دنباله فیبوناچی استفاده کنیم؟
فرقی نمی‌کند که یک عکاس مبتدی باشید تا یک فرد متخصص، در هر صورت می‌توانید از نسبت طلایی یا همان دنباله فیبوناچی برای جذاب‌تر شدن اثر نهایی خود استفاده کنید. از این نسبت می‌توانید برای کادربندی یک عکس یا تصمیم گیری در مورد نحوه برش یک تصویر کمک بگیرید. متاسفانه دوربین‌ها اکثرا از قانون یک سوم استفاده می‌کنند و مارپیچ فیبوناچی را ندارند.
به طور کلی در مورد عکس‌برداری به کمک نسبت طلایی باید منظره یا سوژه مورد نظر خود را در کوچک‌ترین حلقه مارپیچ قرار دهید. این درست همان جاییست که شما ما به طور طبیعی دوست دارد به آن خیره شود. این مارپیچ را می‌توانید به سمت چپ، راست، بالا یا پایین بچرخانید. نکته مهم این است که نسبت اصلی چشم را با نقطه کانونی در تصویر مورد نظرتان رعایت کنید.
اگر لایه همپوشانی روی صفحه نمایشگر برای تشخیص محل نسبت طلایی ندارید می‌توانید از عدد 9 برای تخمین زدن محل قرارگیری سوژه مورد نظر استفاده کنید.
همان‌طور که مشخص است، مارپیچ برای هدایت چشم ما به صورت کاملا طبیعی به نقطه کانونی عکس، یا از نقطه کانونی به خارج از تصویر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
اپلیکیشن Lightroom و فوتوشاپ برای برش عکس به کاربران خود امکان استفاده از دنباله فیبوناچی یا نسبت طلایی را می‌دهند. برای استفاده از ابزار برش در این برنامه‌های باید کلید O را فشار داده و دور محلی که میخواهید برش بزنید بچرخانید. بعد از این‌که مارپیچ را تمام کردید می‌توانید تغییرات مورد نظر را با فشار کلیدهای Shift + O تمام کنید. سپس ابزار برش را چرخانده و یا اندازه عکس را تغییر دهید تا سوژه مورد نظرتان درست در مرکز مارپیچ طلایی قرار بگیرد.
بهترین اپلیکیشن‌های دارای نسبت طلایی
شبکه‌بندی فی و نسبت طلایی روی بعضی از اپ‌های گوشی‌های هوشمند فعال و قابل استفاده است. برای مثال اپ لایتروم موبایل دارای دوربینی است که می‌توانید از آن برای ثبت عکس‌های خود و شبکه‌بندی فی روی نمایشگر عکاسی کمک بگیرید.
دانلود: اپ لایتروم برای اندروید | iOS (رایگان، با پرداخت درون برنامه‌ای)
برنامه Golden Ratio Camera یکی دیگر از اپلیکیشن‌های موبایل است که به کاربران خود امکان استفاده از شبکه‌بندی مرتبط با دنباله فیبوناچی را حین ثبت تصویر می‌دهد.
دانلود: اپ Golden Ratio Camera برای اندروید | iOS (رایگان، با پرداخت درون برنامه‌ای)
یکی دیگر از برنامه‌های قابل استفاده برای استفاده آسان از نسبت طلایی در عکاسی اپ Wise Camera است که شبکه‌بندی‌های مختلفی را در اختیارتان قرار داده و نحوه استفاده از هر کدام را برایتان توضیح می‌دهد. همچنین کاربران می‌توانند از زاویه اولترا واید آیفون، تله فوتو و لنزهای ابتدایی روی این برنامه استفاده کنند.
دانلود: اپ Wise Camera برای iOS (رایگان، با پرداخت درون برنامه‌ای)
نسبت طلایی یا قانون یک سوم
قانون یک سوم و نسبت طلایی هر دو به شما در زمینه عکاسی بهتر و قرار دادن سوژه مورد نظر در مرکز عکس کمک خواهند کرد. این نوع عکاسی نه تنها باعث متقارن شدن تصویر نهایی می‌شود بلکه جذابیت و زیبایی آن را هم نمایان می‌کند؛ به طوری‌که بیننده زمان بیشتری را صرف تماشای عکس مورد نظر و جزئیات آن می‌کند.
