خوبی‌هایی که از اتومبیل‌های خودران گفته می‌شود در چند وقت گذشته به اوج خود رسیده است. همین حالا اتومبیل‌های خودران «اوبر» در حال گشت‌زنی در خیابان‌های «پیتزبورگ» ایالت کالیفرنیا هستند. ایالت میشیگان نیز چندی پیش قوانینی را به اجرا گذاشت تا مسیر ورود اتومبیل‌های خودران به جاده‌های عمومی این ایالت هموارتر از قبل شود. همه‌ی کمپانی‌های بزرگ از جمله ولوو، نیسان، هوندا و تویوتا برنامه‌ای برای ورود اتومبیل‌های خودران خود به بازار تا سال 2020 دارند. با وجود تمام نوآوری‌هایی که هر روز در این تکنولوژی جدید می‌بینیم هنوز هم این سوال برایمان مطرح است که در صورت بروز تصادفی که یکی از این اتومبیل‌های خودران در آن دخیل باشند چه کسی مجرم و مقصر است؟ و زمانی که چنین حادثه‌ای منجر به مرگ عابری شود اهمیت این سوال حتی فراتر از یک سوال ساده خواهد بود.
ما این سوال را با متخصصان حمل و نقل، دانش آموختگان اخلاقیات و وکلا مطرح کردیم. اگر در چنین حادثه‌ای شخصی صدمه ببیند چه کسی مقصر است؟
جین-فرانکوس بونفن
محقق دانشگاه اقتصاد تولوز فرانسه
نویسنده‌ی «چالش‌های اجتماعی اتومبیل‌های خودران»
بستگی به این دارد که در مورد اتومبیلی کاملاً خودران صحبت می‌شود یا اتومبیلی که کنترل آن بین سیستمی خودکار و راننده یا مسافر به اشتراک گذاشته می‌شود. در حال حاضر هنوز در مرحله‌ای نیستیم که اتومبیل‌های کاملاً خودران داشته باشیم. در حال حاضر ما با اشکال مختلف کنترل و هدایت اشتراکی اتومبیل‌ها مواجه‌ایم، که به این معنی است که در صورت بروز حادثه‌ای، داستانی پیچیده در پشت آن خواهد بود، داستانی از جریان‌های تصمیم‌گیری و دخالت‌هایی که در مسیر تصمیم‌گیری توسط سیستم هدایت خودکار و راننده انجام شده است.
هیچ حدسی در مورد نحوه‌ی کار وکلا روی چنین پرونده‌هایی نمی‌توان داشت. اما به عنوان یک روانشناس، فکر می‌کنم که در حال حاضر بیشتر مردم چنین تفکری در ذهن خود دارند که اگر اتومبیلی که کاملاً خودران است با شخصی تصادف کند، مقصر چنین حادثه‌ای سازنده‌ی آن خودرو خواهد بود.
البته که عبارت «سازنده‌ی خودرو» نیز عبارت گنگی است چون در هر اتومبیل خودران بخش‌های زیادی وجود دارد که هر کدام از آن‌ها را سازنده‌ی خاصی تولید می‌کند که منجر به پیچیده‌تر شدن این داستان می‌شود. و اگر در حال صحبت کردن در مورد اتومبیل‌های کاملاً خودران هستیم باید سازمانی را نیز در نظر داشته باشیم که به این اتومبیل‌ها اجازه‌ی عملیات می‌دهد و آن‌ها را کنترل می‌کند. در چنین شرایطی با یک اتومبیل تنها مواجه نیستیم بلکه با سیستمی گسترده‌تر در کل شهر مواجه‌ایم که به چنین اتومبیل‌هایی اجازه‌ی تردد می‌دهد. به این ترتیب شاید چنین جوابی نیز محتمل باشد که باید چنین سیستمی را به دلیل اجازه ندادن به ماشین برای تصمیم‌گیری درست مقصر حادثه بدانیم.
نوح گودال
محقق، انجمن تحقیقات حمل و نقل ویرجینیا
مانند خیلی از اتفاقات دیگر، چنین اتفاقی نیز بسته به شرایط منحصر به فرد رخداد باید بررسی شود. اگر این فرض را در نظر داشته باشیم که اتومبیل ذکر شده در حال تبعیت از قانون بوده، یک راننده‌ی انسانی هیچ وقت به دلیل پریدن ناگهانی شخصی جلوی ماشینش مقصر شناخته نمی‌شود. البته که انتظاراتی از یک راننده‌ی انسانی می‌رود مثلاً اینکه حواسش به بازی بچه‌ها در اطراف جاده باشد و حواسش به این باشد که بچه‌ها ممکن است خیلی ناگهانی به جاده وارد شوند و رفتارشان در چنین مواقعی هیچ شباهتی به افراد بالغ نداشته باشد.
یکی از تفاوت‌های جالب اتومبیل‌های خودران و اتومبیل‌هایی که راننده‌ی انسانی دارند تفاوت آن‌ها در جلوگیری از بروز تصادف است. شرایطی را در نظر بگیرید که کودکی از پشت یک درخت به صورت ناگهانی درون جاده می‌پرد و اتومبیل زمان کافی برای ترمز کردن و ایستادن و جلوگیری از برخورد را ندارد، اما راننده می‌تواند خودرو را منحرف کند تا از صدمه دیدن به کودک جلوگیری شود. چنین اتفاقی با توجه به «قوانین موقعیت‌های اضطراری ناگهانی» تفسیر می‌شود. در چنین شرایطی راننده‌ی انسانی مقصر شناخته نمی‌شود، چون از او انتظار نمی‌رود که در چنین شرایطی تصمیم‌گیری ایده‌آلی داشته باشد. بحث‌هایی در این مورد شکل گرفته است که آیا اتومبیل‌های خودران نیز باید توانایی چنین عکس‌العمل‌هایی را داشته باشند؟ و این که اتومبیل‌های خودران مانند انسان‌ها در چنین شرایطی وحشت‌زده نمی‌شوند. اگر چنین قوانینی شامل اتومبیل‌های خودران نشود وظیفه‌ی سنگین‌تری روی دوش این اتومبیل‌ها خواهد بود، چنین اتومبیل‌هایی باید بتوانند حتی در شرایطی که مقصر یک عابر پیاده است به خوبی از تصادف جلوگیری کنند.
پاتریک لین
مدیر موسسه‌ی اخلاقیات، مدیر گروه تکنولوژی‌های آینده، استاد دپارتمان فلسفه‌ی دانشگاه صنعتی کالیفرنیا
اگر یک اتومبیل خودران برای اولین بار در تاریخ بشر به عابر پیاده‌ای آسیب برساند یا باعث مرگ وی شود می‌توانیم انتظار رویدادهای خاصی را داشته باشیم:
1- صنعت پیرامون اتومبیل‌های خودران به آمار کمتر آسیب‌دیدگان و کشته‌شدگان اتومبیل‌های خودران در مقایسه با اتومبیل‌های با راننده‌ی انسانی اشاره خواهد کرد و با چنین آماری توجه‌ها را از حوادث اصلی دور خواهد کرد. حتی اگر چنین آماری وجود داشته باشد، که در حال حاضر وجود ندارد، چنین کاری هیچ کمکی به بررسی رخدادهای این چنینی نخواهد کرد: چرا چنین اتفاقی افتاد و آیا می‌توانیم مانع از دوباره روی دادن چنین اتفاق‌هایی شویم؟ به عنوان یک مثال، دارویی برای درمان سرطان می‌تواند جان ده‌ها هزار نفر را نجات دهد اما اگر در موردی سبب مرگ بیمار شد این حق را داریم که بپرسیم چرا و خواستار بررسی چنین موضوعی باشیم. نباید با افراد مانند اعداد موجود در یک بررسی آماری رفتار کنیم، چنین اتفاق‌هایی سبب صدمه دیدن انسان‌های واقعی می‌شوند و ممکن است دوستان و خانواده‌ی من و شما یکی از این افراد باشند.
2- هر کسی که نقشی در چنین اتفاقی داشته می‌تواند مورد شکایت قرار بگیرد. خانواده‌ی قربانی و خود شخص می‌توانند سازنده‌ی اتومبیل یا کمپانی کنترل کننده‌ی آن را مورد شکایت قرار دهند و دلایلشان این باشد: اگر به خاطر اتومبیل خودران نبود چنین اتفاقی نمی‌افتاد، یا اگر یک راننده‌ی انسانی در چنین شرایطی وجود داشت اتفاق به سمت دیگری جهت داده می‌شد. همچنین از آن‌جایی که این ماشین در نهایت صاحبی نیز دارد، صاحب ماشین نیز می‌تواند مورد شکایت واقع شود، و دلایل احتمالی آن می‌تواند استفاده‌ی غیر ایمن از اتومبیل، یا استفاده‌ای غیر از موارد ذکر شده توسط سازنده باشد. همچنین کمپانی‌های بیمه و تنظیم‌کننده‌ی قوانین نیز می‌توانند در چنین شرایطی مورد شکایت واقع شوند و دلایل احتمالی آن می‌تواند دست کم گرفتن ریسک چنین اتومبیل‌هایی و اجازه دادن به تردد آن‌ها بدون انجام آزمایش‌های ایمنی کامل‌تر باشد.
3- آسان‌ترین گزینه شرایطی خواهد بود که عابر پیاده مقصر شمرده شود. شاید قصد چنین شخصی آزمودن محدودیت‌های اتومبیل‌های خودران باشد، یا شاید بخواهد از بیمه کلاه‌برداری کند، چنین شخصی می‌تواند از نقطه‌ای کور از دید ماشین، مثلاً پشت یک کامیون، به صورت ناگهانی درون جاده بپرد. اتومبیل‌های خودران، هر چقدر هم که هوشمند باشند، نمی‌توانند از قوانین فیزیکی فراتر بروند و تکنولوژی نیز در شرایطی نمی‌تواند درست کار کند. اتومبیل‌های خودران نمی‌توانند بروز تصادف‌ها را به صفر برسانند با این حال حداقل در چنین شرایطی سازنده‌ی خودرو در موقعیت بهتری خواهد بود و می‌تواند ادعا کند که هر کاری که از دستش بر می‌آمد را برای جلوگیری از بروز چنین تصادفی انجام داده است. با این حال حتی اگر خودرو در چنین شرایطی خوب عمل کرده باشد باز هم نمی‌توان از مسئولیت سازندگان اتومبیل‌های خودران در چنین شرایطی چشم‌پوشی کرد، به احتمال زیاد همیشه امکان بهبود پاسخ درست در چنین شرایطی وجود خواهد داشت. مطمئنیم که چنین سوء استفاده‌هایی توسط اشخاصی انجام خواهد شد و سازندگان اتومبیل‌های خودران نیز باید حواسشان به چنین شرایطی باشد؛ چه برای پول و چه برای به دست آوردن شهرت، همواره اشخاصی هستند که دست به چنین اقداماتی بزنند.
4- اطمینان مردم به چنین تکنولوژی‌ای کاهش پیدا خواهد کرد و شاید چنین اتفاقی بر روی پذیرفته شدن تکنولوژی اتومبیل‌های خودران توسط عموم مردم تاثیرگذار باشد. مسلماً پتانسیل‌های زیادی پشت این تکنولوژی قرار دارد، تکنولوژی‌ای که می‌تواند جان میلیون‌ها نفر را نجات دهد. همانطور که «مارک رزکایند» مدیر امنیت ترافیک بزرگراه‌های ملی می‌گوید «35 هزار مرگ سالانه در جاده‌های آمریکا همانند سقوط هفتگی یک هواپیمای 747 است، باید از چنین آماری شرم‌زده و خشمگین باشیم و باید تمام تلاش خود را بکنیم تا آن را کاهش دهیم.» با این حال با توجه به پیامدهای چنین اتفاقاتی کمپانی‌های فعال در صنعت اتومبیل‌های خودران باید دقت زیادی داشته باشند. آزمایش چنین تکنولوژی‌ای به هیچ وجه شبیه آزمایش نرم‌افزاری اداری نخواهد بود، نرم افزاری که عدم عملکرد درست آن می‌تواند باعث از دست رفتن اطلاعات شود اما در مورد اتومبیل‌های خودران عدم عملکرد درست می‌تواند باعث اتفاقات بسیار واقعی‌تری باشد که می‌تواند جان انسان‌ها را نیز بگیرد.
از آن‌جایی که چنین اتفاقی پیوند گسترده‌ای با شرایط بروز آن دارند، شاید عابر پیاده در حال قدم زدن در پارکی تحقیقاتی بوده و با امضای برگی، مسئولیت چنین اتفاقاتی را از دوش سازندگان خودرو برداشته است، همچنین مهم است که در چنین شرایطی بررسی شود که اتفاق در نتیجه‌ي طراحی سیستم اتومبیل، عدم عملکرد درست این تکنولوژی، یا کم‌کاری اپراتور آن بوده است. همچنین مهم است که هنگام خرید این ماشین چه میزان آموزش به صاحب آن داده شده است. آیا اتومبیل خودران ذکر شده مجهز به آخرین تکنولوژی سنسورها بوده یا برای کاهش هزینه‌ها سنسورهایی معمولی‌تر روی آن کار گذاشته شده است؟ آیا هنگام برنامه‌نویسی نرم‌افزاری این اتومبیل وقت کافی گذاشته شده است و با توجه به نبود راه حلی درست برای چنین تصمیمات هوشمند پیچیده‌ای، به اندازه‌ی کافی روی راه حل آن فکر شده است؟
در نهایت می‌توانیم بگوییم که چنین اتفاقی داستان آشفته‌ای خواهد بود. «قوانین ربات‌ها» در حال رخنه به قوانین انسانی هستند و دادگاه‌ها و افراد فعال در این زمینه روی چنین مباحثی اختلاف نظر دارند. چنین شرایطی فرصت خوبی است تا قانون‌گذاران و افراد جامعه، اصول و راهنمایی‌های مورد نظر خود را شکل دهند و در مورد قوانین فعلی شفاف‌سازی کنند تا بتوانیم قبل از بروز چنین اتفاقاتی و قبل از دادگاه‌هایی که نیاز به نتیجه‌ای سریع دارند به چنین مفاهیمی فکر کنیم.
برایانت واکر اسمیت
استاد کمکی قانون، دانشگاه کالیفرنیای جنوبی
مقصر حادثه بر اساس حقایق تصادف و قوانین موجود تشخص داده خواهد شد. اگر در مورد تصادفی بین یک اتومبیل با راننده‌ی انسانی و یک عابر پیاده نیز این سوال را از من بپرسید همین پاسخ را به شما خواهم داد. متاسفانه در حال حاضر حدود 10 عابر پیاده یا دوچرخه‌سوار به طور روزانه در جاده‌های آمریکا کشته می‌شوند. سیستم‌های خودکار می‌توانند چنین آماری را تغییر دهند.
