روز جهانی بیابان‌زدایی (World Day to Combat Desertification and Drought) هر سال در 17 ژوئن برگزار می‌شود. این روز توسط سازمان ملل متحد با هدف افزایش آگاهی بخشی عمومی درباره مشکلات ناشی از بیابان‌زایی و خشکسالی و همچنین ترغیب کشورها به اتخاذ تدابیر و سیاست‌های مؤثر برای مقابله با این پدیده‌های زیان‌بار تعیین شده است. بیابان‌زایی به معنای تخریب زمین در مناطق خشک، نیمه‌خشک و خشک نیمه‌مرطوب به دلیل عوامل مختلف از جمله تغییرات اقلیمی و فعالیت‌های انسانی مانند کشاورزی ناپایدار، چرای بی‌رویه، جنگل‌زدایی و استفاده نادرست از منابع آبی است.
بیابان‌زایی می‌تواند عواقب وخیمی برای محیط زیست، اقتصاد و جوامع انسانی داشته باشد. کاهش تولید محصولات کشاورزی، از دست رفتن تنوع زیستی، تشدید پدیده‌های اقلیمی مانند طوفان‌های شن و افزایش مهاجرت‌های اجباری از جمله نتایج این پدیده است. روز جهانی بیابان‌زدایی فرصتی است تا با برگزاری فعالیت‌های آموزشی و ترویجی، جلب مشارکت مردم و نهادهای دولتی و غیردولتی و ترویج روش‌های پایدار مدیریت زمین، به مقابله با این مشکلات پرداخته شود.
معرفی بزرگترین بیابان های جهان
1. بیابان صحرا
بیابان صحرا (Sahara Desert) در شمال آفریقا واقع شده و با مساحتی بالغ بر 9.2 میلیون کیلومتر مربع بزرگترین بیابان گرم جهان محسوب می‌شود. این بیابان از غرب به اقیانوس اطلس و از شرق به دریای سرخ امتداد دارد و بخش‌هایی از کشورهای الجزایر، چاد، مصر، لیبی، مالی، موریتانی، مراکش، نیجر، سودان و تونس را در بر می‌گیرد. صحرا دارای آب و هوای بسیار خشک و گرم است، به طوری که دما در روز می‌تواند به بیش از 50 درجه سانتی‌گراد برسد! با وجود شرایط سخت، گونه‌های متعددی از گیاهان و حیوانات بومی در این بیابان زندگی می‌کنند که با شرایط سخت آن سازگار شده‌اند.
2. بیابان عربستان
بیابان عربستان (Arabian Desert) با مساحتی حدود 2.3 میلیون کیلومتر مربع در شبه‌جزیره عربستان قرار دارد. این بیابان شامل بخش‌هایی از کشورهای عربستان سعودی، اردن، عراق، کویت، عمان، قطر، امارات متحده عربی و یمن می‌شود. بیابان عربستان به دلیل دارا بودن ذخایر عظیم نفتی و گازی، نقش مهمی در اقتصاد جهانی ایفا می‌کند. این بیابان دارای تپه‌های شنی وسیع، دشت‌های نمکی و واحه‌های کوچک است. دمای این منطقه نیز بسیار بالا بوده و بارش سالیانه در آن بسیار کم گزارش شده است.
3. بیابان گبی
بیابان گبی (Gobi Desert) در آسیای مرکزی و شمال چین و جنوب مغولستان واقع شده است و مساحتی بالغ بر 1.3 میلیون کیلومتر مربع دارد. برخلاف بیشتر بیابان های جهان که گرم هستند، گبی یک بیابان سرد محسوب می‌شود و دما در آن می‌تواند در زمستان به زیر صفر درجه سانتی‌گراد برسد. این بیابان شامل دشت‌های گسترده، کوه‌های سنگی و مناطق نمکی است. گبی به دلیل داشتن فسیل‌های دایناسور و کشف‌های باستان‌شناسی مشهور است.
4. بیابان کالاهاری
بیابان کالاهاری (Kalahari Desert) با مساحتی حدود 900 هزار کیلومتر مربع در جنوب آفریقا قرار دارد و بخش‌هایی از کشورهای بوتسوانا، نامیبیا و آفریقای جنوبی را در بر می‌گیرد. کالاهاری بیشتر به عنوان یک نیمه‌بیابان شناخته می‌شود زیرا بارش سالیانه آن بیشتر از یک بیابان واقعی است، اما به دلیل خاک شن‌زار و پوشش گیاهی کم‌پشت، شرایط بیابانی دارد. این منطقه دارای تنوع زیستی قابل توجهی است و گونه‌های مختلفی از حیات وحش در آن زندگی می‌کنند.
5. بیابان بزرگ ویکتوریا
بیابان بزرگ ویکتوریا (Great Victoria Desert) با مساحتی حدود 647 هزار کیلومتر مربع در جنوب استرالیا واقع شده است. این بیابان شامل بخش‌هایی از ایالت‌های استرالیای جنوبی و استرالیای غربی می‌شود. بیابان بزرگ ویکتوریا دارای تپه‌های شنی، دشت‌های سنگی و گیاهان مقاوم به خشکی است. شرایط آب و هوایی این بیابان بسیار سخت و خشک است و دما در تابستان می‌تواند به بیش از 40 درجه سانتی‌گراد برسد.
مهمترین کارهایی که در جهت بیابان‌زدایی می‌توان انجام داد
- مدیریت پایدار زمین: استفاده از روش‌های کشاورزی پایدار، شامل تناوب کشت، استفاده از کودهای ارگانیک و کاهش استفاده از مواد شیمیایی می‌تواند به حفظ خاک و جلوگیری از تخریب آن کمک کند.
- کاهش چرای بی‌رویه: مدیریت درست چرای دام‌ها و جلوگیری از چرای بیش از حد می‌تواند از تخریب پوشش گیاهی و خاک جلوگیری کند. ایجاد مناطق حفاظت شده برای احیای گیاهان نیز در این زمینه بسیار موثر است.
- جنگل‌کاری و احیای جنگل‌ها: کاشت درختان و احیای جنگل‌های تخریب شده می‌تواند به تثبیت خاک، حفظ منابع آبی و کاهش بیابان‌زایی کمک کند. درختان نقش مهمی در حفظ رطوبت خاک و جلوگیری از فرسایش آن دارند.
- استفاده بهینه از منابع آب: مدیریت بهینه منابع آبی از جمله استفاده از روش‌های آبیاری کارآمد مانند آبیاری قطره‌ای، جمع‌آوری آب باران و کاهش هدررفت آب می‌تواند به مقابله با خشکسالی و بیابان‌زایی کمک کند.
- آموزش و آگاهی‌بخشی: آموزش کشاورزان، دامداران و جامعه محلی درباره روش‌های پایدار مدیریت زمین و منابع آب و اهمیت حفاظت از محیط زیست می‌تواند نقش مهمی در کاهش بیابان‌زایی داشته باشد.
- توسعه زیرساخت‌های مناسب: ایجاد زیرساخت‌های مناسب برای ذخیره‌سازی و توزیع آب، مانند ساخت سدها، مخازن آب و شبکه‌های آبیاری می‌تواند به کاهش تأثیرات خشکسالی و بیابان‌زایی کمک کند.
- پژوهش و توسعه فناوری‌های نوین: سرمایه‌گذاری در بخش پژوهش و توسعه فناوری‌های نوین برای مقابله با بیابان‌زایی و خشکسالی، از جمله فناوری‌های پیشرفته آبیاری، استفاده از گیاهان مقاوم به خشکی و توسعه سیستم‌های هشدار دهنده زودهنگام برای پیش‌بینی خشکسالی‌ها می‌تواند در بحث بیابان‌زدایی بسیار موثر باشد.
- همکاری‌های بین‌المللی: ایجاد همکاری‌های بین‌المللی برای تبادل تجربیات و دانش کشورها، تامین منابع مالی و اجرای پروژه‌های مشترک می‌تواند به مقابله جهانی با بیابان‌زایی و خشکسالی کمک کند.
اجرای این اقدامات می‌تواند به حفظ و بهبود کیفیت زمین‌های کشاورزی، افزایش تولید محصولات کشاورزی، حفظ تنوع زیستی و کاهش اثرات تغییرات اقلیمی کمک کند و در نهایت، شرایط زندگی بهتری را برای جوامع انسانی به ارمغان بیاورد.
