اهرام بزرگ مصر از دیرباز به عنوان یکی از بزرگ‌ترین شگفتی‌های جهان باستان شناخته شده‌اند و همواره منبع الهام و کنجکاوی بسیاری از محققان و تاریخ‌دانان بوده‌اند. این سازه‌های عظیم که با دقت و مهارت بالایی ساخته شده‌اند، قرن‌هاست که رازهای بسیاری را در دل خود پنهان کرده‌اند و همواره پرسش‌هایی در مورد چگونگی ساخت آن‌ها ذهن بشر را به خود مشغول کرده است. با این حال، در سال‌های اخیر، تحقیقات جدید و پیشرفته توانسته‌اند به بخشی از این رمز و رازها نور تازه‌ای بتابانند و اطلاعات مهمی در مورد فرآیند ساخت این اهرام و استفاده هوشمندانه از منابع طبیعی نظیر آب را آشکار کنند.
بر اساس یک مطالعه علمی که نتایج آن به تازگی و در تاریخ 5 اوت (15 مرداد) در مجله معتبر PLOS ONE به چاپ رسیده است، مشخص شده که حداقل یکی از این بناهای عظیم، یعنی هرم پلکانی جوزر، با استفاده از فناوری‌هایی بسیار پیشرفته‌تر از آنچه تاکنون تصور می‌شد، بنا شده است. این پژوهش جدید نشان می‌دهد که مصریان باستان برای ساخت این هرم که قدمتی بالغ بر 4500 سال دارد، از یک سیستم بالابر هیدرولیکی بسیار پیچیده و منحصر به فرد استفاده کرده‌اند! این کشف جدید نشان دهنده توانایی‌های فنی و مهندسی پیشرفتهای است که در آن زمان در اختیار این تمدن باستانی بوده و بار دیگر توجه جهانیان را به خود جلب کرده است.
در گذشته، بسیاری از کارشناسان و باستان‌شناسان بر این باور بودند که هرم پلکانی جوزر، که یکی از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین سازه‌های معماری در تاریخ مصر باستان است، احتمالاً با بهره‌گیری از شبکه‌ای پیچیده از رمپ‌ها و اهرم‌ها ساخته شده است. این نظریه رایج به این صورت بود که مصریان باستان با ایجاد رمپ‌های بزرگ و استفاده از اهرم‌های مکانیکی، سنگ‌های عظیم و سنگین مورد نیاز برای ساخت هرم را به ارتفاعات مورد نظر منتقل می‌کردند. با این حال، تحقیقات جدیدتری که به رهبری خاویر لاندرو (Xavier Landreau)، یکی از پژوهشگران برجسته مؤسسه پائوتکنیک CEA فرانسه صورت گرفته، دیدگاه‌های پیشین را به چالش کشیده و نظریه‌ای جدید را در این خصوص مطرح کرده است.
توضیح: رمپ یا سطح شیب‌دار، ساختاری است که به منظور آسان‌تر کردن جابجایی اشیاء از یک سطح به سطحی دیگر که در ارتفاع متفاوتی قرار دارد، استفاده می‌شود. در زمینه ساخت‌وساز، به ویژه در ساخت اهرام مصر، رمپ‌ها سطوح شیب‌داری بودند که مصریان باستان ممکن است از آن‌ها برای انتقال سنگ‌های عظیم از سطح زمین به سطوح بالاتر هرم‌ها استفاده کرده باشند. به عبارت دیگر، رمپ‌ها مسیری شیب‌دار ایجاد می‌کردند که به کارگران اجازه می‌داد سنگ‌های سنگین را با کشیدن یا غلتاندن، به بالای سازه منتقل کنند، به جای اینکه مجبور باشند آن‌ها را به طور عمودی بلند کنند. این روش یکی از نظریه‌های اصلی در مورد چگونگی ساخت اهرام است.
بر اساس این تحلیل‌های نوین، مصریان باستان از توانایی‌های برجسته خود در مهندسی هیدرولیک بهره برده و با استفاده هوشمندانه از کانال‌های آب موجود در نزدیکی هرم، نیروی آب را به کار گرفته‌اند تا سنگ‌های سنگین ساختمانی را به صورت کارآمدتری بالا و پایین ببرند. این نظریه بر این اساس است که آب از طریق دو شفت بزرگ که در داخل ساختار هرم تعبیه شده بودند، جریان یافته و با ایجاد فشار هیدرولیکی، شناورهایی را که حامل سنگ‌های عظیم و وزین بوده‌اند، به حرکت درمی‌آورده است. این شفت‌ها نه تنها نقشی کلیدی در جابجایی سنگ‌ها به ارتفاعات بالاتر هرم داشته‌اند، بلکه نشان‌دهنده استفاده هوشمندانه و بی‌نظیر از منابع طبیعی توسط مصریان باستان است که به آن‌ها اجازه داده تا چنین سازه‌های شگفت‌انگیزی را با دقت و مهارت بالا بسازند. این نظریه جدید، افق‌های تازه‌ای را در فهم ما از فناوری‌های باستانی و چگونگی ساخت اهرام مصر گشوده است.
محققان در گزارش خود نوشته‌اند:
مصریان باستان به عنوان پیشگامان و استادان علم هیدرولیک شناخته می‌شوند، چرا که آن‌ها از طریق سیستم‌های پیچیده کانال‌کشی و استفاده از آب، به طرز شگفت‌انگیزی موفق به آبیاری زمین‌های کشاورزی و همچنین حمل و نقل سنگ‌های عظیم الجثه برای ساخت بناهای بزرگ شدند. این تسلط بر فنون هیدرولیک، آن‌ها را قادر می‌ساخت تا با بهره‌گیری از نیروی آب، پروژه‌های ساختمانی بی‌نظیری را به انجام برسانند.
این تحقیق، مسیر جدیدی را به روی پژوهشگران باز می‌کند که به بررسی استفاده از نیروی هیدرولیکی در فرآیند ساخت سازه‌های عظیم دوران فرعون‌ها بپردازند. این موضوع به خصوص در مورد هرم پلکانی جوزر که اعتقاد بر این است در حدود سال 2680 پیش از میلاد به عنوان یک مجتمع تدفینی برای فرعون جوزر از سلسله سوم ساخته شده است، اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند.
هرم پلکانی جوزر که از نظر تاریخی و معماری بسیار حائز اهمیت است، هنوز یکی از معماهای بزرگ باستان‌شناسی به شمار می‌آید، چرا که روش دقیق ساخت آن همچنان در پرده‌ای از ابهام باقی مانده است. خاویر لاندرو و همکارانش در این مطالعه، بر این باورند که سازه‌ای که در نزدیکی هرم قرار دارد و پیش‌تر توضیح دقیق و کاملی برای آن ارائه نشده بود و به نام “محوطه گیسیر المدیر” شناخته می‌شود، در واقع یک “سد نگهدارنده” بوده است. این سد نگهدارنده به احتمال زیاد به منظور جمع‌آوری آب و رسوبات در منطقه ساخته شده بود و می‌توانست نقش مهمی در تأمین آب مورد نیاز برای سیستم‌های هیدرولیکی مورد استفاده در ساخت هرم ایفا کند.
کارشناسان همچنین معتقدند که مجموعه‌ای از محفظه‌ها که در اطراف هرم و در دل زمین حفر شده‌اند، ممکن است نقش یک واحد پیشرفته تصفیه آب را داشته باشند. این محفظه‌ها احتمالاً برای ایجاد شرایطی مناسب جهت ته‌نشین شدن رسوبات و ذرات معلق در آب طراحی شده بودند. به گونه‌ای که آب با عبور از هر محفظه به تدریج شفاف‌تر و پاک‌تر می‌شده و آماده استفاده در فرآیندهای بعدی می‌گردیده است.
از آنجا، پس از جریان یافتن آب به داخل شفت‌های بزرگ درون هرم، این آب فشرده و با فشار بالا به کار گرفته می‌شده است تا سنگ‌های عظیم ساختمانی را به سطوح بالایی هرم منتقل کند. این روش نوآورانه به عنوان “ساخت و ساز آتشفشانی” شناخته می‌شود و نشان دهنده استفاده خلاقانه و هوشمندانه از نیروهای طبیعی در فرآیند ساخت این سازه‌های تاریخی است.
با این حال، نویسندگان این پژوهش به وضوح اذعان دارند که اگر چه معماری داخلی هرم پلکانی با وجود یک دستگاه بالابر هیدرولیکی که تا کنون به آن اشاره نشده، سازگاری دارد، اما هنوز هم نیاز به تحقیقات و بررسی‌های بیشتری وجود دارد. این تحقیقات باید مشخص کنند که آب چگونه می‌توانسته از طریق این شفت‌ها جریان پیدا کند و علاوه بر آن، میزان دسترسی به آب در آن منطقه و در آن دوره زمانی چه اندازه بوده است.
آن‌ها همچنین بر این نکته تأکید می‌کنند که حتی اگر از سیستم‌های رمپ و اهرم نیز در ساخت هرم استفاده شده باشد، سیستم بالابر هیدرولیکی می‌توانسته نقش مکملی ایفا کند، به ویژه در مواقعی که منابع آبی کافی در دسترس بوده است. این یافته‌ها نشان دهنده پیچیدگی و نوآوری در فنون ساخت و ساز مصریان باستان است و می‌تواند افق‌های جدیدی را برای درک بهتر تکنولوژی‌های مهندسی آن دوره باز کند.
پژوهشگران همچنین خاطرنشان کردند که تحقیقات آن‌ها که با همکاری و مشارکت چندین آزمایشگاه ملی معتبر انجام شده است، به کشف مجموعه‌ای از ساختارهای مهندسی شامل یک سد بزرگ، یک واحد تصفیه آب و یک دستگاه بالابر هیدرولیکی منجر شده است که همگی نقش مهمی در ساخت هرم پلکانی جوزر ایفا کرده‌اند.
در پایان، آن‌ها نتیجه‌گیری کردند که این تحقیق می‌تواند یک مسیر جدید و ارزشمند پژوهشی را برای جامعه علمی بین‌المللی باز کند: استفاده از نیروی هیدرولیکی به عنوان یک روش کارآمد و موثر برای ساخت اهرام مصر که نشان دهنده پیشرفتهای قابل توجه در مهندسی و علم هیدرولیک در دوران باستان است.
