بین النهرین منطقه جغرافیایی مشهوری است که میان دو رود دجله و فرات قرار دارد. نام این منطقه از کلمه‌ای با ریشه یونانی به معنای “سرزمین بین دو رودخانه” گرفته شده است. بین النهرین در منطقه مدیترانه شرقی قرار داشته و با کوه‌های زاگرس در ضلع شمال شرقی و صحرای عربستان در ضلع جنوب شرقی هم‌مرز است. این تمدن باستانی مناطقی مانند عراق، کویت، بخش‌هایی از عربستان سعودی و قسمتی از مرزهای ترکیه، سوریه، ایران و عراق را در بر می‌گیرد.
تمدن بین النهرین مانند تمدن‌های باستانی مصر یا یونان نیست. فرهنگ این منطقه بسیار متنوع و گسترده بوده و در آن تبادل فرهنگی بین اقوام و مذاهب مختلف صورت می‌گرفت. بین النهرین معمولاً به عنوان مهد تمدن باستان شناخته می‌شود. هم‌اکنون قصد داریم در دیجی رو حقایقی جالب و شنیدنی را در مورد این تمدن باستانی بیان کنیم. با ما همراه باشید.
1. تمدن سومری
تمدن سومری، نخستین تمدن شهری در منطقه تاریخی بین النهرین بود. این تمدن از جوار کوه‌های تائوروس و زاگرس آغاز شد. مردم این منطقه در 9 هزار سال قبل از میلاد شروع به حرکت به سمت منطقه جنوبی بین النهرین کردند و روش کشاورزی و سیستم آبیاری خود را تغییر و گسترش دادند. سیستم آبیاری آن‌ها از شبکه‌ای از کانال‌ها تشکیل شده بود که به انتقال آب در بخش‌های وسیعی از منطقه کمک می‌کرد.
اریدو اولین و قدیمی‌ترین شهر جهان و محل سکونت سومری‌ها بود که در سواحل خلیج فارس در جنوب بین النهرین قرار داشت. این شهر در حدود 5400 سال قبل از میلاد مسیح توسط اوبیدیان تأسیس گردید. آن‌ها تجارت و مسیرهای تجاری را در سراسر منطقه گسترش دادند. این امر منجر به تاسیس اولین مرکز تجارت جهان توسط سومری‌ها شد.
2. ارووک، بزرگ‌ترین شهر سومری‌ها
سومری‌ها تا 3 هزار سال قبل از میلاد، حاکمیت قدرتمند و استواری در بین النهرین داشتند. سرزمین آنان شامل بسیاری از شهرهای برجسته در مناطق استراتژیک برای تسهیل تجارت و بازرگانی مانند نیپرو، لاگاش، ارووک، کیش و اور بود. همچنین هیچ دولت متمرکزی در این مناطق وجود نداشت و کل مناطق از قدرت و دسترسی مساوی برخوردار بودند.
به ویژه شهر ارووک نقش مهمی در مدیریت و شهرسازی داشت، زیرا در آن زمان بزرگ‌ترین شهر جهان محسوب شده و تا مساحتی به وسعت 6 هزار مترمربع گسترش یافته بود. این شهر از همه طرف با دیوار محصور شده و فقط مردم از قسمت دروازه‌ها رفت و آمد می‌کردند. ارووك نه تنها از نظر اندازه و وسعت قابل توجه است، بلكه جمعيتي در حدود 60 تا 80 هزار نفر را در خود جای داده بود.
3. استخراج مس
در حدود 5 هزار سال قبل از میلاد، سومری‌ها مس را از سنگ معدن استخراج کردند سپس 4 هزار سال قبل از میلاد این فلز را در قالب ریخته و 3500 سال قبل از میلاد آلیاژی از آن را با ترکیب مس و قلع اختراع کردند. ساخت مس به سومریان اجازه داد تا بتوانند اشیا کوچکی مانند تیغ، نیزه و ظروف را بسازند و استفاده کنند.
با گذشت زمان فرایند تولید بهبود یافت و سومری‌ها الگوهای هندسی زینتی را در طرح‌های خود، ظروف و وسایل دیگر گنجاندند. آن‌ها همچنین توانستند مجسمه‌ای مسی از خدایان خود بسازند.
4. اولین امپراطوری بزرگ بین النهرین
در قرن 25 قبل از میلاد، پادشاه لاگاش و ایاناتوم با هدف الحاق همه شهرهای سومری و قرار دادن آن‌ها تحت سیطره خود، یك عملیات نظامی را آغاز كردند. آن‌ها موفق شدند سومر و حتی چند شهر دیگر همجوارش را نیز تحت کنترل خود درآورند.
سارگن بزرگ حدود 2270 سال قبل از میلاد، سومر را از ایاناتوم تصرف و امپراطوری آکادیان را تاسیس کرد. امپراطوری آکادیان اولین پادشاهی قابل تأیید در این منطقه جغرافیایی است که شامل جنوب بین النهرین و بخش‌هایی از سوریه کنونی، آناتولی و غرب ایران بود. در زمان سلطنت سارگن چندین شورش اتفاق افتاد و به همین دلیل وی اولین ارتش حرفه‌ای جهان را تشکیل داد. سارگن آكاد به عنوان الگویی برای امپراطوران بین النهرین به مدت دو هزار سال پس از مرگش به شمار می‌رفت.
5. ظهور امپراتوری اول بابل
امپراطوری آکادیان از سال 2334 تا 2154 قبل از میلاد تا زمانی که نئوسومری‌ها در شهر اور مستقر شدند، وجود داشته است. نئوسومری‌ها مدت 100 سال این شهر را اداره می‌کردند. بین النهرین از مهاجرت مردم به شهرهای خود استقبال می‌نمود. به همین دلیل دو هزار سال قبل از میلاد، بسیاری از عشایر شروع به مستقر شدن در قسمت جنوبی بین النهرین كردند. این افراد کوچ‌نشین به نام عموریان شناخته می‌شدند و پس از مدتی فرهنگ و سنت سومری‌ها و آکادیان را پذیرفتند. عموریان بعد از اسکان و یافتن قدرت، شروع به گسترش سرزمین‌های خود کردند و حکومت بابل را تشکیل دادند. سومو ابوم به عنوان حاکم اولین سلسله بابل به قدرت رسید.
6. اختراع چرخ
مطمئناً چرخ یکی از مهمترین اختراعات بشر است، اما از ابتدا چرخ برای استفاده در حمل و نقل طراحی نشده است. شواهد باستان شناسی نشان می‌دهد که اولین چرخ‌ها به عنوان چرخ‌های سفالگری مورد استفاده قرار می‌گرفتند. قدیمی‌ترین چرخ، در جنوب شهر ارو در بین النهرین کشف شده که حدود 3100 سال قبل از میلاد ساخته شده است.
قبل از اختراع چرخ، مردم بین النهرین پیشرفت‌هایی در زمینه آبیاری و کانال و ساخت خانه داشتند ولی با اختراع چرخ آن‌ها توانستند ابزار آلاتی مانند ارابه، قرقره و … نیز بسازند و استفاده کنند.
7. ساخت آبجو
تهیه آبجو آسان است زیرا فقط به غلات، شکر و زمان تخمیر نیاز دارد و بنابراین در هزاره پنجم قبل از میلاد به یک نوشیدنی محبوب در بین مردم تبدیل شد. قدیمی‌ترین دستور تهیه آبجو از مردم بین النهرین است و برای اولین بار از جو تهیه گردید.
آبجو به حدی در بین سومری‌ها محبوب بود که الهه‌ای از آبجو به نام نینکاسی داشتند و برای او اشعاری نیز می‌سرودند. شواهد باستان‌شناسی حاکی از آن است که پنج هزار سال پیش، مردم بین النهرین آبجو را در کاسه یا کوزه‌های مخروطی شکل می‌نوشیدند.
8. برنامه‌ریزی شهری
شعر یا حماسه گیلگمش، نشانگر برنامه‌ریزی و معماری شهری در بین النهرین است. این نوشته، ساخت و ساز شهر ارووک و نقش برجسته تمدن سومری در 3500 سال قبل از میلاد را توصیف می‌کند.
در حماسه گیلگمش نحوه ساخت دیوارهای اطراف شهر با آجرهای پخته شده و چگونگی وجود پایه در زیر دیوار برای حمایت از آجرها و انتقال بار به زیر زمین بیان شده است. سومری‌ها حتی یک سیستم استاندارد برای اندازه گیری مساحت شهر ایجاد کرده بودند که شامل باغ‌ها، دیوارهای اطراف شهر و معبد ایشتار نیز بود.
9. اختراع خط میخی
نوشتن همیشه روشی مطمئن برای انتقال دانش به نسل بعدی بوده است. اگرچه متون مکتوب در تمدن‌های دیگر مانند مصر و یونان نیز وجود داشته‌اند، اما در بین النهرین این موضوع بسیار مهم و پیشرفته بوده است. اولین سوابق مکتوب در قرن چهارم قبل از میلاد، در سومر کشف شد. این شکل اولیه از نوشتن که در زمان قدیم استفاده می‌شده، به خط میخی معروف است.
سومری‌ها در ابتدا با قلم ساخته شده از نیشکر روی لوح‌های سفالی خام می‌نوشتند که پس از خشک شدن، اثرات دایمی روی آن‌ها ایجاد شود. اولین شکل‌های نوشتن، تنها تصاویری برای نشان دادن ایده‌ها بود، اما با گذشت زمان، این نوشته‌ها الگوی پیچیده‌تری به خود گرفت که تفسیر آن‌ها دشوار است.
10. نقشه‌برداری در بین النهرین
ابتدایی‌ترین نقشه‌هایی که امروزه کشف شده‌اند، حکاکی‌های روی صخره‌ها و غارها هستند که اغلب نمایانگر نقشه محلی در منطقه است. قدیمی‌ترین این حکاکی‌ها به 25 هزار سال قبل از میلاد باز می‌گردد که نقشه بین النهرین می‌باشد.
سومری‌ها از لوح‌های خشتی در ابعادی حدود 21×18 سانتی‌متر استفاده می‌کردند تا دقیقاً نقاط مهم مورد نظرشان را ترسیم کنند. نقشه شهر باستانی نوزی زمانی بین 2360 تا 2180 سال پیش از میلاد کشیده شده و احتمالاً قدیمی‌ترین نقشه شهری است که تاکنون کشف گردیده است. این یافته‌ها به وضوح مهارت‌های توپوگرافی و نقشه‌برداری سومری‌ها را در بین النهرین نشان می‌دهد.
11. قانون اورنامو
قانون اورنامو حدود 2100 تا 2050 قبل از میلاد نوشته شده و قدیمی‌ترین قانون بازمانده از دوران باستان است.کارشناسان معتقدند که قوانین سومری‌ها از مهمترین کشفیات بین النهرین محسوب می‌شود. قانون اورنامو روی لوح‌های سفالی و رسی نوشته شده بود که 30 قطعه از آن‌ها توسط مورخان کشف و ترمیم شده است.
12. نجوم، علوم و ریاضیات
مردم بین النهرین دانش پیشرفته‌ای در مورد نجوم داشتند و شواهدی از این دست در قالب ابزارهای نجومی باستانی یافت شده است. اعتقاد بر این است كه سومری‌ها اولین کسانی بودند كه ریاضیات را به صورت مکتوب انجام داده و در زندگی روزمره خود استفاده می‌کردند.
