وارن برگر، قاضی فقید آمریکایی، می‌گوید: «در مدرسه دانستن پاسخ به شما کمک می‌کند، اما در زندگی دانستن چگونه پرسیدن.» یکی از مهمترین مهارت‌هایی که باعث افزایش یادگیری در افراد می‌شود و باید توجه ویژه‌ای به آن نمود، مهارت پرسشگری است. این مهارت عموماً در کودکان نوپا بسیار دیده می‌شود که با کنجکاوی در مسائل مختلف پیرامون خود پرسش‌های متعددی طرح می‌کنند. این مهارت مهم در یادگیری را باید به مرور زمان حفظ نمود. کنجکاوی و پرسشگری مسیر دانش افزایی و خردورزی را بسیار هموار می‌نماید.
مهارت پرسشگری، مهارتی است که با استفاده از آن می‌توانیم افکار خود را در برابر نادانسته‌هایمان سازماندهی کنیم.
با خواندن همین چند جمله، احتمالا این سوال در ذهن شما ایجاد شده است که اصولاً مهارت پرسشگری چیست و آیا در جامعه امروزی یادگیری آن ضروری است؟ نکته مهم در رابطه با مهارت پرسشگری این است که سعی کنیم آن را همانند دیگر مهارت‌های ضروری برای یادگیری در ذهن خود حفظ کنیم چرا که یادگیری با این روش می‌تواند اثرات بلند مدت و پایدارتری داشته باشد. در این مقاله کوتاه سعی می‌کنیم تکینک‌های مختلف پرسشگری و موارد استفاده از آن‌ها را به همراه مزایا و معایب‌شان مطرح نماییم. با دیجی رو همراه باشید.
برنامه‌ریزی برای بهبود مهارت پرسشگری
مهارت پرسشگری تکنیکی بسیار بااهمیت و ضروری برای رشد و تعالی افراد است.
پیمودن گام‌های زیر، استفاده از تکنیک‌های پرسشگری را اثربخش‌تر می‌سازد:
- انگیزه و هدف خود را از قبل مشخص کرده و سپس سوال مرتبط با اهداف خود را طرح نمایید.
- سطح سوالاتی را که می‌خواهید بپرسید از قبل مشخص کنید.
- با توجه به محتوایی که قصد انتقال آن را دارید، ابزار مناسب را انتخاب کنید.
- برای طرح سوالات خود از قبل برنامه‌ریزی نمایید.
- اطمینان حاصل کنید که سوالات فرعی و کمکی را همانند سوالات اصلی و کلیدی به خوبی تهیه کرده‌اید.
- تکنیک پرسشگری مناسب موقعیت را انتخاب کنید.
- عبارات پرسشی را به گونه‌ای انتخاب کنید که برای پاسخ دهنده واضح باشند.
- درباره زمان و ترتیب پرسش‌ها تصمیم‌گیری کنید.
- اطلاعاتی را که به عنوان پاسخ مطرح می‌شوند تحلیل نمایید.
انواع تکنیک‌های پرسشگری
در ادامه تکنیک‌های پرسشگری و موارد استفاده از آن‌ها همراه با مثال توضیح داده خواهد شد:
1. سوالات باز
تکنیک سوالات باز یکی از مهمترین تکنیک‌های پرسشگری است. از این تکنیک می‌توان در بحث های عمومی، توضیحات و یا اشاره به جزئیات یک موضوع استفاده کرد. مورد دیگر استفاده از این چارچوب پرسشگری در حالت مکالمه بین دو نفر است که پرسش‌ها به توصیف موقعیت کمک می‌کنند.
تکنیک سوالات باز به فهم بهتر موضوع مورد بحث کمک می‌کند، چون اجازه می‌دهد که سوالات و پاسخ‌ها تا هر کجا می‌خواهند ادامه پیدا کنند.
هنگامی که سوالات باز می‌پرسید، فرد مقابل احساس می‌کند که شما به گفت‌و‌گو علاقه‌مند هستید که باعث می‌شود رابطه عمیق‌تر گردد. این روش پرسشگری برای پرسش از یک فرد یا گروه کوچکی از افراد مناسب است، زیرا در گروه‌های بزرگ امکان این که در پرسشگری طولانی، توجه دقیقی به هر فرد شود، نیست.
مثال‌هایی از سوالات باز بدین صورت است:
- امروز کلاس چطور بود؟
- امروز در اداره چه کارهایی انجام دادید؟
- هنگام تصادف چه کسانی حضور داشتند؟
- چگونگی این اتفاق را توضیح دهید.
- نظر شما در رابطه با این حادثه چیست؟
- چرا این اتفاق افتاد؟
2. سوالات بسته
سوالات بسته عموماً به صورت یک کلمه‌ای پاسخ داده می‌شوند، و به همین دلیل پاسخ دادن به آن‌ها سریع‌تر و آسان‌تر است. پاسخ این سوالات عموماً به صورت بله و خیر است، و در مواقعی که می‌خواهیم موافقت یا عدم موافقت، تایید و یا فهم مفهوم درست برایمان حاصل شود پرسیده می‌شوند.
سوالات بسته به عنوان بخشی از یک مکالمه محسوب نمی‌شوند بلکه می‌توانند در پایان آن استفاده گردند. همچنین این سوالات امکان مقایسه را به خوبی فراهم می‌کنند و در تحلیل‌های آماری می‌توان از آن‌ها استفاده نمود.
از محدودیت‌های این تکنیک پرسشگری، این است که فرد پاسخ‌دهنده این امکان را ندارد تا دیدگاه‌های خود را در رابطه با موضوع بیان کند. همچنین پرسشگر و پاسخ دهنده نمی‌توانند به درک عمیقی نسبت به یکدیگر برسند. مثال‌هایی از سوالات بسته عبارتند از:
- آیا نوشیدنی گازدار دوست دارید؟
- امروز با اتومبیل خود به محل کار رفتید؟
- از شغل خود راضی هستید؟
- کجا زندگی می‌کنید؟
3. پرسش‌های راهنما
منظور از اینگونه پرسش‌ها، سوالاتی هستند که هدف از پرسیدن آن‌ها رسیدن به پاسخ نیست و معمولاً برای ایجاد انگیزه در مخاطب استفاده می‌شود. اینگونه سوالات باعث می‌شوند تا فرد از چهارچوب ذهنی خود خارج شده و به ایده‌های خلاقانه اجازه بروز دهد. بنابراین، در این تکنیک پرسشگری به دنبال پاسخ نیستیم.
اصولاً این پرسش‌ها عباراتی هستند که به عنوان سوال استفاده می‌شوند تا فرد مقابل را برانگیزند و او را به سمت موافقت با بحث بکشانند. سوالات بی‌نیاز از پاسخ مکالمه را هیجان انگیزتر می‌کنند و افراد را به فکر کردن به روشی که مورد نظر است ترغیب می‌نمایند. مثال‌هایی از اینگونه سوالات عبارت است از:
- کار کردن در این دفتر بسیار لذت بخش است، مگرنه؟
- مشارکت این تیم بسیار بالاست، نه؟
- آیا این مناسب‌ترین حرکت ممکن نیست؟
4. پرسش‌های رهنمودی
اینگونه سوالات به دلیل ماهیتی که دارند به عنوان سوالات بازتاب دهنده نیز شناخته می‌شوند. در این نوع پرسشگری، فضایی توسط پرسشگر ایجاد می‌شود که پاسخ دهنده را به مسیر مشخصی راهنمایی می‌کند. همچنین اینگونه سوالات باعث می‌شوند که افراد با شما هم نظر شده و پاسخ بله بدهند.
اینگونه سوالات برای مواقعی که می‌خواهید یک بحث و مجادله را به پایان ببرید، یک توافق مثبت ایجاد کنید یا مکالمه را به مسیری سوق دهید که نتایج دلخواه شما را در برداشته باشد مناسب هستند. گاهی سوالات رهنمودی ممکن است برای دستکاری موقعیت به نفع پرسشگر مورد استفاده قرار گیرند.
- آیا مشکلی در محیط کاری خود دارید؟
- آیا از کار کردن با همکاران خود لذت می‌برید؟
- کسی چیزی به شما گفته که باعث ناراحتی‌تان شده است؟
- آیا کسی با شما بدرفتاری کرده است؟
5. پرسش‌های کاوشی
همانطور که از عنوان اینگونه سوالات مشخص است، از این پرسش‌ها برای کشف و بیرون کشیدن اطلاعات استفاده می‌گردد. در این سوالات هدف دریافت پاسخی مفصل است تا همه شک‌ها و شبهه‌ها را برطرف نماید. این تکنیک پرسشگری باعث ایجاد انگیزه در افراد می‌شود تا اطلاعات بیشتری را در اختیار پرسشگر قرار دهند و به صورت جامع‌تری پاسخگو باشند.
در این تکنیک از مجموعه‌ای از پرسش‌ها استفاده می‌گردد تا به شکل مفصل در رابطه با موضوع بحث شود و تصویر کاملی از شرایط به دست آید. مثال‌هایی از پرسش‌های کاوشگرانه عبارتند از:
- چه زمانی به این اطلاعات نیاز است؟
- این اطلاعات به چه درد می‌خورند؟
- در چه موقعیت‌هایی از این اطلاعات استفاده می‌کنید؟
- چه کسانی به این اطلاعات نیازمندند؟
6. پرسش‌های قیفی
دلیل نامگذاری سوالات قیفی این است که عملکردی مانند یک قیف دارند. همانند قیف که دهانه بزرگی دارد و حجم زیادی از مواد را در بر می‌گیرد و در انتها باریک می‌شود، این سوالات نیز با پرسش‌هایی کلی آغاز می‌شوند اما در انتها به سوالات خاصی می‌رسند که پرسشگر را به هدفش می‌رسانند.
فرد بحث خود را با پرسش پیرامون مسائل کلی آغاز می‌کند و در انتها به سوالات خاصی می‌رسد که او را به هدفش می‌رسانند. از این مدل پرسشگری عموماً افرادی استفاده می‌کنند که به دنبال تحقیق و کشف پیرامون موضوعی خاص هستند. برای مثال ممکن است پلیس برای تحقیقات پیرامون یک پرونده از این تکنیک استفاده نماید و یا یک محقق برای پژوهش در مقاله خود این روش را به کار بندد. آن‌ها سوالاتی کلی مطرح می‌کنند تا اطلاعاتی را که می‌توان از آن‌ها استفاده نمود جمع آوری کرده و سپس آن‌ها را به سوالات ریزتر می‌کشانند تا نتایج را به صورت واضح‌تری دریابند. مثال‌هایی از اینگونه سوالات عبارتند از:
- آخرین باری که او را دیدید چه زمانی بود؟
- چه لباسی بر تن داشت؟
- آیا او پریشان حال بود؟
- در مورد چه موضوعی صحبت کردید؟
- آیا او موضوع خاصی را با شما در میان گذاشت؟
7. پرسش‌های تصریحی
همانطور که از نام اینگونه سوالات مشخص است، از آن‌ها برای واضح کردن مساله مورد بحث استفاده می‌شود. در این تکنیک پرسشگری، مسائل در انتها به گونه‌ای بیان می‌شوند تا اطمینان یابیم که موضوع به درستی فهمیده شده است یا خیر.
مثال‌هایی از اینگونه پرسش‌ها عبارت است از:
- آیا من درست متوجه شدم که شما در شکستن چراغ هتل مقصر بودید؟
- صرفاً به جهت اطمینان، آیا شما درخواست بسته نامحدود اینترنت دادید؟
8. پرسش‌های فرضیه‌ای
اینگونه پرسش‌ها، سوالاتی هستند که به نظر بسیار بی‌پرده می‌آیند. این سوالات معمولاً با پیچیدگی خاصی یک فرضیه را در مورد شخص یا هر چیز دیگری مطرح می‌کنند.
از اینگونه سوالات می‌توان به صورت حقه نیز استفاده کرد. این شیوه پرسشگری عموماً توسط روزنامه‌نگاران و قضات مورد استفاده قرار می‌گیرد تا شخص را وادار کنند به سوالی پاسخ دهد که برای آن آمادگی نداشته است.
این تکینک پرسشگری برای دستیابی به پاسخ سوالاتی که فرد نمی‌خواهد حقیقت مربوط به آن‌ها فاش گردد مناسب است. مثال‌های استفاده از اینگونه پرسش‌ها عبارت است از:
- آیا شما پرخوری را کنار گذاشته‌اید؟
- چه زمانی به تقلب حین امتحان پایان دادید؟
9. پرسش‌های یادآوری و پردازشی
این تکنیک پرسشگری هنگامی به کار می‌رود که می‌خواهید پاسخ دهنده حقیقت خاصی را به یاد بیاورد. برای مثال، هنگامی که معلم از دانش‌آموزان می‌پرسد «پنج ضربدر پنج» و دانش‌آموزان باید پاسخ این سوال را که عدد 25 است، به یاد آورند.
در سوالات پردازشی، علاوه بر این که پاسخ‌دهنده پاسخ همیشگی را در ذهن خود مرور می‌کند، باید نظر خود را نیز به این پاسخ اضافه کند. اینگونه سوالات میزان یادگیری و فهم موضوع مورد نظر را می‌سنجند.
سوالات یادآور و پردازشی در تقویت تفکر انتقادی موثر هستند. از اینگونه سوالات برای ارزیابی در هنگام بحث‌ها، مصاحبه‌ها و امتحانات استفاده می‌گردد. مثال‌هایی از اینگونه پرسش‌ها عبارتند از:
- رمز حساب شما چیست؟
- به چه دلیل خود را مناسب این شغل می‌دانید؟
اهداف تکنیک‌های پرسشگری
در این قسمت اهداف استفاده از تکنیک‌های پرسشگری مختلف را بیان می‌کنیم:
- افزایش انگیزه با به وجود آوردن چالش‌های ذهنی
- افزایش یادگیری
- از بین بردن شبهه‌ها و فهم صحیح
- به اشتراک گذاشتن نظرات و شروع مکالمه (همچنین می‌تواند باعث به دست‌گیری کنترل مکالمه شود.)
- ایجاد اشتیاق در دیگران و دستیابی به توافقی مشترک
- بهبود قوه استدلال
- بهبود مهارت حل مساله
- تمرکز بر مسائل کلیدی و مهم
- کمک به ایجاد و ارتقاء تفکر تحلیلی
- معطوف شدن به تمایلات و خواسته‌ها
- یادآوری آموخته‌های قبلی
- کمک به فهم بهتر موضوعات
- چک کردن میزان یادگیری قبل از ارائه مثال
- آگاه شدن از عقاید و دیدگاه‌های دیگران
- واضح کردن اطلاعات و جستجو برای راه حل
- کشف دیدگاه‌ها و احساسات
استراتژی‌هایی برای افزایش اثربخشی تکنیک‌های پرسشگری
دانستن تکنیک‌های پرسشگری و تسلط بر آن‌ها برای معلمان و مربیان جزء حیاتی‌ترین مهارت‌های فردی است. استراتژی‌هایی که معلمان می‌توانند از آن‌ها برای پرسش کلاسی استفاده کنند، عبارتند از:
- فقط از کسانی که دست خود را برای پاسخ دادن بلند کرده‌اند، سوال نپرسید. قانونی وضع کنید که هیچ‌کس دست خود را بلند نکند تا معلم انتخاب کند چه کسی به سوال پاسخ دهد.
- اگر به دنبال افزایش اثربخشی تکنیک پرسشگری در کلاس هستید، زمانی را برای اندیشیدن دانش‌آموزان به موضوعات و سوالات مطرح شده در نظر بگیرید. این زمان اضافه به دانش‌آموزان کمک می‌کند که بیشتر بیندیشند و تحلیل کنند و بنابراین پاسخ‌هایی منطقی‌تر و مناسب‌تر آماده کنند. این عمل پیشرفت قابل توجهی در پاسخ دانش‌آموزان ایجاد خواهد کرد.
- معلم باید از قبل برای طرح درس خود برنامه‌ریزی کند تا سوالات را در جای مناسب خود مطرح نماید. این کار باعث می‌شود تا خروجی‌ای که مدنظر است به خوبی دریافت گردد.
- از تکینک‌های پرسشگری گوناگون استفاده نمایید تا دانش‌آموزان با انواع حالت‌های ممکن پیش‌آمده آشنا گردند.
- تشویق دانش‌آموزان به پرسیدن سوالات در کلاس امری ضروری است. این امر باعث افزایش یادگیری دانش آموزان در کلاس می‌گردد.
- سوالات دنباله‌دار را از قبل آماده نمایید تا بتوانید از آن‌ها در زمان مناسب استفاده نمایید.
- سعی کنید که هیچ‌کدام از سوالات را نادیده نگیرید زیرا باعث می‌شود دانش‌آموزان برای پرسیدن سوال‌های خود بی‌انگیزه گردند.
مزایا
مزایای استفاده از مهارت‌های پرسشگری حین تدریس عبارتند از:
- روش پرسش و پاسخ باعث می‌شود مهارت تفکر تحلیلی و انتقادی در دانش آموزان از سنین کودکی رشد پیدا کند.
- تکنیک‌های پرسشگری باعث افزایش برونگرایی در دانش آموزان می‌گردد.
- می‌توان طرز فکر دانش‌آموزان را تحلیل کرد و پی برد که آیا آن‌ها با موضوع ارتباط لازم را برقرار کرده‌اند یا خیر.
- می‌توان از این روش برای اثرگذاری بر رفتار و عقاید دانش‌آموزان بهره گرفت.
- تکنیک‌های پرسشگری به دانش آموزان کمک می‌کنند تا بلند فکر کنند و در بحث نقش فعال داشته باشند.
- به یادگیرندگان کمک می‌کند تا شک‌های خود را از بین ببرند.
- افراد را برای گسترش علاقمندی‌هایشان بر می‌انگیزد.
- به دانش‌آموزان اعتماد به نفس بیشتری می‌دهد.
- به معلمان کمک می‌کند تا سطح یادگیری دانش آموزان را بسنجند.
معایب
معایب استفاده از تکنیک‌های پرسشگری در تدریس عبارتند از:
- فرایندی است که برای کسب مهارت در آن باید تلاش و وقت زیادی صرف نمود و اگر نتوان به خوبی آن را به کار بست همچون شمشیری دو لبه عمل خواهد کرد.
- معلمان باید در این روش تدریس مهارت کسب کنند تا بتوانند از مزایای آن استفاده کنند.
نتیجه‌گیری
تکنیک های پرسشگری به عنوان مهارت‌های یادگیری شناخته می‌شوند که افراد را به پرسیدن سوالات و فهم جواب درست تشویق می‌کنند. این مهارت توسط هر فردی در هر دوره‌ای از زندگی مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای مثال، در خانه، محل کار، دورهمی‌های گوناگون، ملاقات‌ها، جمع‌های دوستانه، خانواده، جمع هم کلاسی‌ها، و یا حتی در برابر افراد غریبه.
در مجموع، تکنیک‌های پرسشگری مناسب به بهبود مهارت‌های فردی و افزایش ارتباطات موفق کمک بسیاری می‌کنند.
سلام
این مطالب خیلی خوب و عالی بود و به من کمک کرد. عالی