مار کبرای کشنده، طویل‌ترین مار در بین تمام مارهای سمی است و به راحتی می‌تواند عنوان “پادشاه” را از آن خود کند: این خزنده قدرتمند بیشتر از مارهای دیگر تغذیه می‌کند و می‌تواند دهه‌ها در طبیعت زنده بماند، زیرا تعداد بسیار کمی از حیوانات دیگر وجود دارند که بتوانند زندگی شاه کبرا را تهدید کرده و آن را بکشند! شاه کبراها بیشتر در جنگل‌های بارانی و باتلاق‌های آسیا یافت می‌شوند و زیستگاه‌هایی با پوشش گیاهی متراکم مانند تپه‌های بامبو و بوته‌های حرا را ترجیح می‌دهند.
در این مقاله حقایقی از شاه کبرا آورده شده است که بینشی جدید به دنیای رازآلود و جذاب دنیای این موجودات ارائه می‌دهد.
1- شاه کبرا بلندترین مار سمی جهان است
صدها گونه مار سمی در قلمرو حیوانات وجود دارد، اما شاه کبرا طویل‌ترین آن‌ها است. طول یک مار بالغ می‌تواند 3 تا 3.5 متر و وزن آن تا 9 کیلوگرم باشد. وقتی مار کبرا “می‌ایستد”، می‌تواند با یک انسان با قد متوسط چشم در چشم شود! طول بلندترین شاه کبرا 5.5 متر ثبت شده است. در مقایسه، مار پایتون که بلندترین مار غیر سمی است، می‌تواند به 6 متر برسد.
2- کلاهک شاه کبرا در واقع دنده است!
هنگامی که یک شاه کبرا در حالت تدافعی است، یک کلاهک متمایز ایجاد می‌کند که در اطراف صورتش ظاهر می‌شود. این کلاهک و سایر قسمت‌های بدن این مار، همه دارای علائمی هستند که مخصوص شاه کبرا است. در نگاه اول، به نظر می‌رسد که این کلاهک قسمتی از پوست مار است، اما در واقع سیستمی از استخوان‌ها و ماهیچه‌های دنده است که می‌توانند خم شوند و حرکت کنند. شاه کبرا برای اینکه خود را بزرگتر و خطرناک‌تر نشان دهد، با ایستادن و ایجاد صدای هیس، این دنده‌ها را باز کرده و گسترش می‌دهد.
3- سم شاه کبرا یک نوروتوکسین کشنده است
مارهای سمی بر اساس نوع سم‌شان به طور کلی به دو نوع تقسیم می‌شوند: نوروتوکسیک و هموتوکسیک. یک سم نوروتوکسیک هر نوع سمی است که مستقیماً بر سیستم عصبی انسان یا حیوان تأثیر می‌گذارد. از طرف دیگر، هموتوکسین‌ها بر جریان خون تأثیر می‌گذارند و معمولاً از انواع موجود در مارهای زنگی و افعی هستند. سم شاه کبرا از نوع نوروتوکسین است، و هنگام نیش زدن، مقدار بسیار کمی از آن وارد بدن طعمه می‌شود. اما حتی همین مقدار کم نیز می‌تواند طعمه خود را دچار فلج کند. زهر این مار به قدری سمی است که می‌تواند یک انسان را در عرض چند دقیقه و یک حیوان بزرگ مانند فیل را در عرض چند ساعت پس از نیش زدن، بکشد.
4- آن‌ها همجنس‌خوار هستند!
شاه کبراها را همجنس‌خوار می‌دانند، زیرا آن‌ها در حقیقت فقط مارهای دیگر را می‌خورند. البته گاهی اوقات، آن‌ها ممکن است یک حیوان کوچک، جونده یا یک پرنده را بخورند، اما خوردن مارهای دیگر بیشتر برای یک مار کبرا معمول است. حتی اگر مار دیگر سمی باشد، معده مار کبرا قادر است سم را تجزیه کرده و آن را بی‌خطر کند. از آنجا که آن‌ها هیچ دندانی ندارند، طعمه را کامل می‌بلعند. در واقع، فک آن‌ها توانایی کشش زیاد و باز شدن کامل برای بلع حیوانات بزرگ را دارد. بلع کامل یک حیوان ممکن است چند دقیقه طول بکشد.
مارهای کبرا، مانند انواع دیگر مارها، می‌توانند ماه‌ها و حتی سال‌ها بدون خوردن غذا زنده بمانند. مارها برای زنده ماندن نیازی به نوشیدن آب نیز ندارند و معمولاً با عبور از مناطق مرطوب طبیعی مانند نهرها، مرداب‌ها و بستر نهرها، آب را از طریق شکم خود جذب میکنند.
5- کبراهای ماده لانه می‌سازند
شاه کبرا تنها ماری است که لانه می‌سازد. معمولاً در فصل بهار، هنگامی که یک مار کبرای ماده برای تخم‌گذاری خود آماده می‌شود، لانه‌ای از برگ‌ها و شاخه‌ها ایجاد می‌کند. او برای عایق‌بندی و محافظت از تخم‌هایی که قرار است به وجود بیایند، پناهگاه و دیوارهایی می‌سازد. یک مار کبری می‌تواند در لانه خود تا 50 تخم نیز داشته باشد. او چندین ماه، تا زمان خروج مارها، برای نگهبانی در لانه باقی می‌ماند. نوزادان متولد شده از همان ابتدا قادر به مراقبت از خود هستند و حتی در صورت لزوم می‌توانند نیش بزنند! حدود چهار سال طول می‌کشد تا یک شاه کبرا از حالت نوزاد به بلوغ کامل برسد.
6- بزرگترین شکارچی آن‌ها خدنگ است
تنها حیوانی که به اندازه شاه کبرا قدرتمند است و این مار از عبور از مسیرش خودداری می‌کند، خدنگ است. این پستاندار کوچک، که از اعضای خانواده‌ای با نام علمی Herpestidae است، کمتر از نیم متر طول دارد، ولی در برابر زهر بسیاری از مارها مصون است. اگر چه خدنگ به عنوان یک حیوان گوشتخوار، معمولاً از جوندگان کوچک مانند موش‌ها تغذیه می‌کند، اما به مبارزه با مارهای سمی و کشتن آن‌ها نیز شناخته شده است. البته، خدنگ عمداً مار کبرا را شکار یا ردیابی نمی‌کند و فقط در صورت تهدید از خود دفاع می‌کند.
7- آن‌ها از ایجاد صدا برای دفاع از خود استفاده میکنند
گرچه مارهای کبرا می‌توانند به سرعت شنا کنند و از درختان بالا بروند، اما در برابر حمله خزندگان و حیوانات دیگر آسیب‌پذیر هستند. هنگامی که این مارها در حالت آماده باش هستند، از چندین تاکتیک دفاعی برای محافظت از خودشان استفاده میکنند. بیشتر اوقات، آن‌ها فرار را به مبارزه ترجیح می‌دهند و می‌توانند با سرعت 20 کیلومتر در ساعت حرکت کنند. اما اگر گیر افتادند، علاوه بر این که کلاهک خود را باز کرده و خود را بزرگتر نشان می‌دهند، صدای منحصر به فردی نیز ایجاد میکنند. مارهای کبرا مانند اکثر مارهای دیگر، صدای “هیس” ایجاد میکنند، اگرچه آن‌ها از این صدا برای علامت دادن به شکارچیان خود برای عقب‌نشینی قبل از مبارزه نیز استفاده میکنند. آن‌ها با پر کردن ریه‌ها و بیرون دادن آهسته هوای آن، صدایی طولانی و کم صدا مانند غرغر سگ از خود ساطع میکنند. متأسفانه، بزرگترین شکارچی شاه کبرا، انسان است.
8- آن‌ها عمر طولانی دارند
در طبیعت، این مارها می‌توانند بیش از دو دهه زندگی کنند. از آنجایی که آن‌ها می توانند بدون خوردن غذا برای مدت طولانی زنده بمانند و به آب زیادی احتیاج ندارند، به اندازه سایر حیوانات و خزندگان نسبت به خشکسالی، کمبود غذا یا سایر بلایای طبیعی، آسیب‌پذیر نیستند. علاوه بر این، تعداد زیادی از حیوانات دیگر که این مار را شکار میکنند، در مناطق زیست کبراها زندگی نمی‌کنند. بنابراین خطر بسیار کمی برای آن‌ها وجود دارد.
مار کبرا علیرغم موقعیت ممتاز خود در زنجیره غذایی، از نظر اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) در معرض آسیب قرار دارد، که این بیشتر مربوط به تخریب زیستگاه این حیوان و آزار و اذیتش توسط انسان است.
شاه کبرا را نجات دهید
- کمک مالی: سازمان‌هایی مانند King Cobra Conservancy و Save the Snakes همیشه به بودجه نیاز دارند تا تلاش‌های خود را برای حفاظت ادامه دهند.
- محصولاتی را که از گونه‌های در حال انقراض تهیه می‌شوند، خریداری نکنید: پوست مار یک جنس رایج است که در صنعت مد برای محصولاتی مانند کفش، کیف و کمربند استفاده می‌شود. از خرید این نوع اقلام اجتناب کنید، زیرا آن‌ها مستقیماً بر کاهش جمعیت مارها تأثیر می‌گذارند.
- کمک به بازسازی محل زندگی مارها: مارهای کبرا، و بسیاری از انواع دیگر مارها در سراسر جهان، با تخریب محیط زیست و از دست دادن زیستگاه، دچار آسیب می‌شوند. انسان‌ها می‌توانند سهم خود را در کاهش یا معکوس کردن این تأثیر به روش‌های مختلفی انجام دهند. حذف سموم دفع آفات و مواد شیمیایی، پاکسازی زباله‌ها و دور ریختنی‌ها و کاشت درختان تنها چند نمونه از نحوه بازسازی محیط طبیعی است.
سوالات متداول
1- شاه کبرا در کجا زندگی می‌کند؟
شاه کبرا بومی جنوب شرقی آسیا است. آن‌ها را می‌توان در مناطقی از هند، نپال، بنگلادش، میانمار، جنوب چین، کامبوج، تایلند، لائوس، ویتنام، مالزی، اندونزی و فیلیپین یافت.
2- شاه کبرا در کدام زیستگاه‌ها یافت می‌شود؟
بسته به اینکه در کجای جهان هستند، شاه کبرا در انواع مختلفی از زیستگاه‌ها یافت شده است. این مار در جنگل‌ها، روستاها، جنگل‌های حرا، مزارع و زمین‌های کشاورزی زندگی می‌کند و حتی در مناطق حومه شهر نیز یافت شده است.
3- شاه کبرا چگونه شکار می‌کند؟
شاه کبرا برای تشخیص طعمه به حس بویایی و همچنین بینایی خود وابسته است. هنگامی که آن‌ها حضور طعمه خود را حس کردند، به سرعت وارد عمل شده و نیش‌های کشنده‌ای را به صورت سلسله‌‌وار به آن وارد میکنند.
4- آیا شاه کبرا خطرناک است؟
هر مار سمی می‌تواند خطرناک باشد، اما مارهای سمی مانند شاه کبرا تنها زمانی خطرناک هستند که چاره دیگری نداشته باشند. نیش زدن و تزریق سم توسط این مار آخرین راه حل است و آن‌ها بی دلیل نیش نمی‌زنند. در واقع، شاه کبرا از مردم می‌ترسد و در هنگام حس کردن وجود آن‌ها، ترجیح می‌دهد فرار کند.
5- چرا شاه کبرای نر بزرگتر از نوع ماده است؟
نر بالغ شاه کبرا در نبرد با نرهای دیگر درگیر می‌شود تا در طول فصل تولید مثل برای جفت‌گیری رقابت کند. بزرگتر بودن برای نرها مفید است تا بتوانند بر یکدیگر غلبه کنند و یک ویژگی است که در طول زمان تکامل یافته است.
6- شاه کبرا چند تخم می‌گذارد؟
تعداد تخم‌هایی که شاه کبرا می‌گذارد بستگی زیادی به اندازه مادر دارد و در واقع مارهای بزرگتر قادر به تخم‌گذاری بیشتری هستند. اما شاه کبرا معمولاً بین 20 تا 60 تخم می‌گذارد.
7- چقدر طول می‌کشد تا تخم‌های شاه کبرا به نوزاد تبدیل شوند؟
به طور معمول، حدود هشت تا نه هفته طول می‌کشد تا نوزادان شاه کبرا سر از تخم بیرون بیاورند. این نوزادان به محض خروج از تخم، لانه را ترک کرده و آماده شکار برای اولین وعده غذایی خود می‌شوند! بچه شاه کبرا تمایل دارد پس از خروج از لانه از درختان بالا برود و این احتمالاً به خاطر پیدا کردن مواد غذایی کوچک‌تر مانند مارمولک‌های کوچک است.
8- آیا فعالیت شاه کبرا شبانه است؟
شاه کبراها بیشترین فعالیت را در طول روز دارند. با این حال، اگر شاه کبرا بوی یک طعمه بالقوه را حس کرده باشد، ممکن است آن را تا شب دنبال کند.
9- شاه کبرا چند روز یکبار غذا می‌خورد؟
این مارها، مارهای بسیار فعالی هستند. به این معنی که آن‌ها باید بیشتر از مارهایی که در کمین نشسته و منتظر طعمه خود می‌مانند، غذا بخورند. یک شاه کبرای سالم در طول یک فصل فعال ممکن است در هر 4 تا 6 هفته، یک بار غذا بخورد.
