لحظه به لحظه‌ی زندگی ما با ثبت خاطرات عجین شده است. برخی از خاطرات ثبت شده در حافظه برایمان دوست‌داشتنی و شیرین هستند و برخی دیگر تلخ. اما خواه و ناخواه باید پذیرفت شخصیتی که هم‌اکنون هستیم را همین خاطرات شکل داده‌اند. بدون یادآوری خاطرات، ما نمی‌توانستیم هیچ رابطه، شغل و یا حتی غذای مورد علاقه‌ای داشته باشیم! پس قاطعانه می‌توان نتیجه گرفت که این خاطرات در واقع راهنمای اصلی زندگی‌مان هستند.
جالب است بدانید با وجود اینکه خاطرات نقش اصلی و کلیدی را در زندگی روزانه‌ی ما ایفا می‌کنند، اما اطلاعات ما از چگونگی شکل‌گیری آن‌ها بسیار اندک و محدود است. اینکه دقیقاً چه اطلاعاتی به عنوان خاطره وارد حافظه‌ی انسان شده و به ثبت می‌رسد در واقع روند بسیار جذابی دارد که در این مقاله سعی داریم تا حد ممکن به آن اشاره کنیم. برای مثال یکی از حقایق جالبی که احتمالاً نمی‌دانستید این است که مغز ما می‌تواند به اندازه بیش از 4000 آیفون اطلاعات در خود ذخیره و پردازش کند!
در ادامه با ما در دیجی رو همراه شوید تا شما را با حقایق جذاب و حیرت‌انگیزی در مورد کارکرد ذهن و خاطرات که علم آن‌ها را تایید کرده است، آشنا کنیم و البته اگر شما هم جزو افراد فراموشکار هستید با یاد گرفتن 20 ترفندی که در این مقاله برایتان گردآوری کرده‌ایم، می‌توانید عملکرد حافظه خود را بهبود دهید.
1- مغز ما قادر است اطلاعات بی‌شماری را در خود ذخیره کند
پاول ربر (Paul Reber) استاد روانشناسی دانشگاه نورث‌وسترن میگوید مغز ما توانایی ذخیره‌ی اطلاعاتی معادل دو و نیم پتابایت دیتا را دارد. برای آنکه این مقدار را کمی برایتان ملموس شود باید بگوییم این مقدار با دیدن سه میلیون ساعت برنامه‌ی تلویزیونی و حافظه‌ی تقریبی 4000 آیفون 256 گیگابایتی برابری می‌کند! اگر قصد دارید از همین لحظه به بعد این مقدار حافظه را با دیتاهای جذاب و مفید پرکنید به شما توصیه می‌کنیم حتما سری به مقاله‌ی 12 راه برای تقویت ذهن و حافظه بزنید.
2- ما در دوران کودکی‌مان، خاطرات این دوران را فراموش می‌کنیم!
خاطره‌ی اولین باری که شروع به راه رفتن کردید را به خاطر دارید؟ اولین روز پیش‌دبستان چه حسی داشتید؟ اغلب ما پاسخی برای سئوال‌های مطرح شده نداریم؛ اما سئوال اصلی اینجاست که چه زمان این خاطرات در ذهنمان شروع به محو شدن کردند؟ روانشناسان دانشگاه اموری (Emory University) پس از عنوان کردن این سئوال شروع به تحقیق و آزمایش برای یافتن پاسخ دقیق اینکه ذهن ما چه زمانی دچار “فراموشی کودکان” می‌شود، کردند. مطالعات این روانشناسان نشان داد که کودکان در سنین بین 5 تا 7 سال 60 درصد و یا حتی بیشتر حوادث اولیه‌ی زندگی خود را به خاطر دارند و در سنین 8 تا 9 سال این مقدار به کمتر از 40 درصد کاهش پیدا می‌کند.
3- استراحت به میزان کافی در طول شب به ثبت بهتر خاطرات کمک زیادی می‌کند
تعجبی ندارد که مغز ما زمانی که استراحت خوبی داشته باشد، عملکرد بهتری نیز از خود نشان خواهد داد. متیو واکر (Matthew Walker) دکترای تصویربرداری عصبی در یک گفتگو با مجله‌ی علمی ساینس دیلی (Science Daily) میگوید: وقتی که انسان خواب است، مغز او در حال انتقال خاطرات به ناحیه‌ای از مغز که حافظه‌ی کارآمدتری دارد، می‌باشد. به همین دلیل به شما توصیه می‌کنیم حتما سری به مقاله‌ی تجربه‌ی خوابی راحت با استفاده از این 10 اپلیکیشن بزنید تا از امشب به کمک گوشی هوشمند خود بتوانید خواب کافی و تاثیر آن بر روی عملکرد روزانه‌ی خود را مشاهده کنید.
4- خارج شدن از یک در، ذهن را به فراموشی تشویق می‌کند
گابریل رادوانسکی، روانشناسی که سال‌ها روی کارکرد حافظه‌ی انشان مطالعه انجام داده است در طی گفتگو با لایو ساینس (Live Science) اظهار داشته: ورود یا خروج از یک در به عنوان “محدوده‌ی حادثه” در ذهن شناخته می‌شود که همین موضوع باعث شده تا قسمت‌های فعالیت و پرونده از یک‌دیگر جدا شوند! گابریل و تیمش تفاوت بین زمانی که فاعل در تردد بین اتاق‌ها به انجام فعالیت می‌پردازد را با حالتی که فرد کارهایش را در یک اتاق انجام می‌دهد مورد مطالعه و بررسی قرار دادند و دریافتند که مردم اغلب زمانی که از یک در تردد می‌کنند دو تا سه برابر بیشتر حرکت بعدی خود را فراموش می‌کنند!
5- بار روانی خروج از یک در
اگر می‌خواهید چیزی را به خاطر بیاورید سعی کنید تا به در فکر نکنید! تحقیقات رادوانسکی (Radvansky) نشان می‌دهد افرادی که عبور از یک را متصور می‌شوند کمتر احتمال دارد تا اطلاعات مورد نظرشان را به یاد بیاورند.
6- ما صداها را خیلی خوب به خاطر نمی‌سپاریم
گفته می‌شود بیش از 65 درصد افراد باید چیزی را ببینند تا آن را یاد بگیرند؛ به عبارت دیگر می‌توان گفت اکثر ما در فرآیند یادگیری بسیار بصری عمل می‌کنیم. از آنجایی که انسان تنها یک از پنج چیزی که می‌شنود را به ذهن می‌سپارد به کمک بینایی می‌توان این یادگیری و ثبت ذهنی را تا 400 درصد افزایش داد.
7- رکورد گینس در زمینه حافظه!
نشچال نارایانام (Nischal Narayanam)تنها با 10 سال سن توانست اولین رکورد جهانی خود را در گینس با حفظ اشیاء تصادفی ثبت کند. او توانست طی حدود 12 دقیقه 225 شیء رندوم را به خاطر بسپارد. جالب است بدانید تنها چند سال بعد او عنوان حداکثر ارقام حفظ شده را نیز از آن خود کرد. نشچال توانست 132 رقم را در حافظه‌ی خود ثبت کند و به همین علت نیز نشنال جئوگرافیک نام او را در لیست 7 مغز نابغه‌ی دنیا وارد کرد.
8- سن تشخیص چهره
ممکن است بارها برایتان پیش آمده باشد که کسی را از روی چهره شناخته باشید اما قادر به یادآوری نام او نباشید. طبق دست‌آوردهای تحقیق دانشگاه هاروارد (Harvard University) و کالج دارت‌موث (Dartmouth College) باید بگوییم که از سی سالگی به بعد این وضعیت بیشتر و بیشتر برای افراد قابل لمس خواهد بود. ظاهرا این توانایی در سنین 30 تا 34 سالگی به اوج خود خواهد رسید و پس از آن به آرامی کاهش پیدا می‌کند. این کار تا زمانی پیش می‌رود که در هفتاد سالگی تنها قادریم 75 درصد از افراد را به خاطر بیاوریم.
9- سن تشخیص اسم
جالب است بدانید مناطقی از مغز که توانایی تشخیص چهره را دارند تا سی سالگی به خوبی کار می‌کنند اما این در حالیست که نواحی‌ای که وظیفه‌ی به خاطر سپردن اسم‌ها را به عهده دارند از اوایل بیست سالگی شروع به تحلیل رفتن می‌کنند. خوشبختانه دانشمندان می‌گوند اکثر مردم تا 60 یا 70 سالگی متوجه این زوال در حافظه‌ی خود نمی‌شوند!
10- ترفندی برای حافظه: چشمانتان را ببندید
ممکن است فکر کنید با چشمان بسته ممکن است عجیب و غریب به نظر برسید اما حافظه‌ی شما نظر دیگری دارد! مطالعه‌ای که در روانشناسی حقوقی و جنایی صورت گرفته اظهار دارد که وقتی مردم چشمانشان را می‌بندند 23% درصد سوالات بیشتری را در مورد فیلمی که نگاه کردند، درست پاسخ می‌دهند. زمانی‌که شما چشم‌هایتان را می‌بندید موانعی را که باعث حواس‌پرتی شما می‌شوند حذف کرده و به مغزتان اجازه می‌دهید تا روی خاطرات وجود تمرکز کند.
11- افسردگی روی توانایی‌های حافظه‌ی شما تاثیر می‌گذارد
تحقیقات انجام شده نشان می‌دهد که افسردگی تاثیر به‌سزایی روی کارکرد و سلامت مغز دارد. در تحقیقی که روی 1111 نفر انجام شد نتایج نشان می‌دهد افرادی که علائم افسردگی دارند حافظه‌ی اپیزودیک‌شان نیز ضعیف‌تر بوده و حجم مغزی کمتری نیز دارند. همچنین تحقیقات نشان می‌دهد احتمال ابتلا به آسیب‌های عروقی نیز در آن‌ها بیشتر می‌باشد. اگر فکر می‌کنید از کمبود سطح سرتونین رنج می‌بردید به شما توصیه می‌کنیم حتما سری به روش‌های درمان افسردگی بزنید. در صورت نیاز به درمان حرفه‌ای حتما از یک متخصص کمک بگیرید.
12- برخی از دروغ‌ها را به راحتی می‌توان به خاطر سپرد!
طبق تحقیقات صورت گرفته توسط دانشگاه ایالت لوئیزیانا (Louisiana State University) به خاطر سپردن توضیحات نادرست و دروغین در مورد یک واقعه یا حادثه بسیار ساده‌تر از انکار دروغین است! شان لین محقق و نویسنده در گفتگو با اورک آلرت (Eurek Alert) میگوید: اگر قرار باشد راجع به اتفاقی که تا به حال رخ نداده است دروغ بگویم ذهن من مجبور است قیدهای زیادی را در خود بگنجاند!
13- عشق در یک نگاه ساختگی است!
شما هم جز افرادی هستید که فکر می‌کنند عشق در یک نگاه را تجربه کرده‌اند؟ بر اساس مطالعه‌ای که در دانشگاه نورث وسترن (Northwestern University) صورت گرفته است، این ایده در واقع تنها ساخته‌ی ذهن شما و یک فریب است! ظاهرا زمانی‌که برای اولین بار با شخصی مهم برخورد می‌کنیم، تمایل داریم تا احساسات حال فعلی خود را با خاطرات گذشته‌یمان تطابق دهیم. دانا جو بریج (Donna Jo Bridge) نویسنده‌ی اصلی این مقاله میگوید: حافظه‌ی شما رویدادها را مجددا تنظیم و ویرایش کرده تا داستانی مطابق با دنیای فعلی شما بسازد!
14- بیشتر خاطرات کوتاه‌مدت، درست همانند اسمشان مدت کوتاهی در حافظه‌ی شما باقی می‌مانند!
حافظه‌ی کوتاه مدت شما قادر است پنج تا نه مورد را در خود بگنجاند و هر کدام از این آیتم‌ها تنها 20 تا 30 ثانیه در خاطر شما باقی می‌مانند. خاطراتی که در حافظه‌ی طولانی مدت شما ذخیره نمی‌شوند در نهایت به دست فراموشی سپرده می‌شوند.
15- مدیتیشن حافظه‌ی شما را تقویت می‌کند
مدیتیشن و ذهن آگاهی به شما کمک می‌کند تا استادانه حافظه‌ی خود را مدیریت کنید. دانشمندان دانشگاه کالیفرنیا (University of California) می‌گویند که دانشجویانی که چهار بار در طول هفته در جلسه‌های مدیتیشن 45 دقیقه‌ای شرکت می‌کنند، نمره‌ی بالاتری در آزمون کلامی GRE کسب کرده‌اند.
16- خاطرات دروغین واقعی هستند!
تا به حال برایتان پیش آمده که خاطره‌ای به نظرتان بسیار واقعی به نظر برسد اما بعد از مدتی متوجه شوید هیچ وقت تا به حال اتفاق نیوفتاده است؟ این پدیده در واقع خیلی هم غیرمعمول نبوده و افراد زیادی تا به حال آن را تجربه کرده‌اند. روانشناسان در دانشگاه کالیفرنیا دریافته‌اند که با سری خاطرات دروغین می‌توان افراد را به راحتی فریب داد.
17- برخی از افراد حافظه‌ی اختصاری دارند
دانشمندان در حال حاضر اطلاعات زیادی در مورد حافظه‌ی افراد از زندگی خود یا HSAM ندارند اما چیزی که از آن کاملا مطمئن هستند این است که تنها تعداد کمی از افراد تمامی اتفاق‌های زندگی خود، مثل صبحانه‌ای که روز 12 مارس سال 1998 میل کردند، را به خاطر دارند! اگرچه که در نگاه اول ممکن است داشتن یک حافظه‌ی بی‌نقص نعمت باشد اما باید بدانید که همیشه اینطور نیست! جیل پرایس (Jill Price) اولین فردی که تا به حال با وضعیت HSAM شناخته شده است؛ از این شرایط با عنوان غیرقابل کنترل، بدون وقفه و کاملا طاقت‌فرسا یاد می‌کند!
18- چپ دست‌ها حافظه‌ی بهتری دارند
تنها 10 درصد مردم جهان چپ دست هستند اما این مقدار کم و کسانی که با آن‌ها خویشاوند هستند در مقایسه با افراد راست دست شانس بیشتری در بخاطر سپردن اطلاعات و داده‌های دریافتی در ذهنشان را دارند. افراد چپ دست و خویشاوندان آن‌ها دارای جسم پینه‌ای بزرگ‌تری هستند که همین موضوع باعث پیوند خوردن نیم‌کره‌های مغزی شده و خاطرات را در ذهن واضح‌تر و شفاف‌تر می‌سازد.
19- شاهدان عینی‌ای که به حافظه‌ی خود تکیه می‌کنند، اغلب نادرست هستند!
طبق پروژه‌ی بیگناهی (Innocence Project) هفتاد و سه درصد از 239 محکومیت لغو شده از طریق تست دی ان ای از سال 1990 تا به حال تنها به دلیل شواهد عینی محکوم شدند! این آمار به ما نشان می‌دهد که مغز ما همواره تمایل به یادآوری حقایق دروغین دارد و در اغلب مواقع ما قادر به تفکیک آن‌ها نیستیم!
20- موتزارت و حافظه‌ی افسانه‌ای او
در اواسط دهه‌ی 1600، یک قطعه آهنگ توسط جورجیو آلری آهنگساز ایتالیایی ساخته شده بود و این قطعه تنها در کلیسای سیستین (Sistine Chapel) قابلیت اجرا داشت. تا سال 1770 تنها سه نسخه از این اثر وجود داشت اما پس از آنکه ولفگانگ آمائوس موتزارت چهارده ساله (Wolfgang Amadeus Mozart) تنها یک بار به آن گوش فرا می‌دهد به راحتی آن را از حفظ رونویسی می‌کند. چند ماه بعد این نابغه‌ی موسیقی توسط پاپ کلمنت چهاردهم (Pope Clement XIV) به رم فرا خوانده می‌شود که استعداد او را مورد تقدیر و ستایش قرار داده و نشان طلای جوانمردی را به او هدیه می‌دهد.
21- خاطرات خوش بیشتر از خاطرات بد در ذهن باقی می‌مانند
در دهه‌ی 1930 روانشناسان از افراد مختلف خواستند تا فارغ از خوشایند یا ناخوشایند بودن خاطرات زندگیشان، آن‌ها را به یاد بیاورند. چند هفته بعد بار دیگر روانشناسان، بدون اطلاعیه قبلی، از همان افراد خواستند تا خاطرات قبلی را به خاطر بیاورند و با همین تحقیق دریافتند که 60 درصد از خاطرات بد در مقایسه با 42 درصد از خاطرات خوب به فراموشی سپرده شده‌اند.
22- تلویزیون ذهن شما را می‌پوساند
تماشای فیلم و سریال یکی از اولین گزینه‌هایی است که افراد اوقات فراغت خود را با آن پر می‌کنند اما باید بدانید تحقیقی که با عنوان مغز و ادراک (Brain and Cognition) منتشر شده نشان می‌دهد که یک ساعت تماشای تلویزیون برای افرادی که در گروه سنی 40 تا 59 سال هستند 1.3 درصد خطر ابتلا به آلزایمر را افزایش می‌دهد.
23- برداشتن نیمی از مغز با عواقب جزئی به کمک جراحی امکان‌پذیر است!
در شرایط نادر و خاص دکترها با انجام عمل جراحی یک نیم‌کرده از مغز را خارج می‌کنند. با این حال جالب است بدانید بیمار بعد از این جراحی تقریبا سالم است و تنها تغییرات جزئی در وضعیت وی ایجاد می‌شود. حافظه، حس شوخ‌طبعی و شخصیت افراد بعد از این عمل بدون تغییر باقی می‌ماند.
24- یک چرت کوتاه در ثبت خاطرات جدید به مغزتان کمک می‌کند
چرت زدن به شما کمک می‌کند تا حافظه‌ی قوی‌تری داشته باشید این نتیجه را دانشمندان آلمانی پس از تحقیق روی افراد به دست آوردند. آن‌ها متوجه شدند افرادی که یک چرت 40 دقیقه‌ای داشته‌اند 85 درصد از کارت‌های به نمایش در آورده شده را به خاطر می‌سپارند، این درحالیست که سایر افراد تنها 60 درصد کارت‌ها را به خاطر می‌آورند.
25- ورزش توانایی شما برای ثبت اطلاعات جدید را بهبود می‌بخشد
در هنگام ورزش نه تنها عضله‌های بدنتان را تقویت می‌کنید بلکه ذهن شما نیز تا حد زیادی از آن تاثیر می‌پذیرد. طبق تحقیقات انجام فعالیت‌های بدنی تا حد زیادی عملکرد هیپوکاموس را بهبود داده و در نتیجه بهتر شدن حافظه را شاهد هستیم.
26- صاف بنشینید تا به راحتی خاطراتتان را به یاد بیاورید
قوز نکنید! این کار علاوه بر اینکه باعث بدفرمی و ناهنجاری در فرم بدنتان می‌شود بلکه روی توانایی ذهن شما در خصوص خاطرات تاثیر زیادی دارد. محققان دانشگاه سانفرانسیسکو دریافته‌اند که صاف نشستن تا حد زیادی به شما در به یادآوری خاطرات کمک می‌کند زیرا در این حالت جریان خون‌رسانی و اکسیژن رسانی به مغز تا 40 درصد افزایش سرعت دارد.
27- بویایی و عطرها رابطه‌ی زیادی با خاطرات دارند
درست زمانی که بوی کیک وانیلی به مشامتان می‌رسد به یاد خانه‌ی مادربزرگ و کیک‌های وانیلی‌ای که یادآور دوران کودکیتان می‌باشد، می‌افتید. اما رایحه چه دارد که باعث می‌شود در کسری از ثانیه تا این حد خاطرات برایتان زنده شوند؟ طبق گفته‌ی دکتر جوزف مرکولا (Dr. Joseph Mercola) هر بویی که ما آن را استشمام می‌کنیم به طور مستقیم با ناحیه‌ی هیپوکامپ که با حافظه در تماس است ارتباط دارد به همین علت هم رایحه‌ها سریعا خاطرات را برایتان یادآوری می‌کند.
28- از دست دادن حافظه می‌تواند ناشی از مشکلات تیروئیدی باشد
دکتر مجید فتوحی طی صحبت‌های خود با ای بی سی نیوز (ABC News) میگوید: افرادی که از کم کاری یا پرکاری تیروئی رنج می‌برند ممکن است به اختلال حافظه و تمرکز نیز دچار شوند.
29- حافظه در فضای باز بهتر عمل می‌کند
بودن در طبیعت و فضای خارج از خانه، حتی در آب و هوای سرد باعث بهبود عملکرد حافظه شده و دامنه‌ی توجهمان را ارتقاء می‌دهد. دانشمندان دانشگاه میشیگان (University of Michigan) دریافته‌اند که وقتی افراد یک ساعت را در خارج از محیط خانه سپری می‌کنند میزان توجه و عملکرد حافظه‌ی آن‌ها تا 20 درصد بهبود عملکرد دارد. نویسندگان این تحقیق بر این باورند که تعامل با طبیعت تاثیری معادل مدیتیشن داشته و همانند یک تقویت‌کننده ذهن شناخته می‌شود. برای آن دسته از افرادی که از سرما بیزارند و ترجیح می‌دهند تا در خانه بمانند باید بگوییم خوشبختانه نگاه کردن به تصاویر طبیعت نیز همان تاثیر و کارایی را روی ذهن دارد.
30- برای مطالعه‌ی بهتر از فونت‌های جورواجور استفاده کنید
اغلب مقاله و یا نوشته‌هایی که ما می‌خوانیم، فونت‌های مشابه به هم و ساده دارند به همین علت هم به خاطر سپردن اطلاعاتی که از این طریق قصد داری به حافظه بسپاریم تا حد زیادی سخت می‌شوند. روانشناسان دانشگاه پرینستون (Princeton University) متوجه شدند دانشجویانی که از فونت‌های جذاب برای تهیه‌ی جزوات درسی خود استفاده کرده بودند عملکرد بهتری نسبت به کسانی داشتند که از فونت‌های معمول استفاده می‌کنند.
31- استیون کینگ (Stephen King) رمان‌هایش را به سختی به یاد می‌آورد!
در طول دهه‌ی 1980 نویسنده‌ی معروف یعنی استیون کینگ به طرز شدیدی به اعتیاد و مصرف الکل روی آورد. او میگوید چیزهای زیادی، از جمله نوشتن یک رمان کامل، وجود دارد که از آن دوران به خاطر نمی‌آورد. وی اضافه می‌کند: رمانی با نام کوجو (Cujo) وجود دارد که من آن را نوشته‌ام اما نوشتن آن را به خاطر ندارم و یادآوری این حقیقت حسی مبهم از غم و اندوه را در من ایجاد کرده چراکه افسوس می‌خورم که زمان نوشتن آن را به خاطر نمیارم.
32- عکس گرفتن از یک صحنه باعث می‌شود خاطره‌ی شما از آن به زوال برود!
عکس‌برداری از یک صحنه تنها باعث می‌شود تا آن لحظه کمتر در حافظه ما ثبت شود. طی تحقیقات انجام شده گفته می‌شود افرادی که از یک اثر هنری عکس نگرفته‌اند جزئیات بیشتری را در ذهن خود نسبت به افرادی که مشغول به عکاسی شده‌اند ثبت کردند. نویسندگان این مقاله معتقدند دلیل این اتفاق آن است که مغز ما بیشتر روی روند عکاسی متمرکز است نه به خاطر سپردن جزئیات اثر هنری.
33- وقتی یک مسئله‌ای را در جمع مطرح می‌کنید، به احتمال زیاد در ذهنتان باقی می‌ماند
دفعه‌ی بعدی که قرار است کنفرانس ارائه دهید به شما توصیه می‌کنیم متن خود را بلند بخوانید زیرا اینکار باعث می‌شود تا سریع‌تر طلب در ذهنتان ثبت شود. محققان انگلیسی کشف کرده‌اند که خواندن یک متن با صدای بلند به ذخیره‌ی کلمات در حافظه‌ی بلند مدت کمک می‌کند.
34- فوتبال و از دست دادن حافظه!
سال‌هاست که فوتبال جزو بازی‌های خطرناکی که خطرات جدی به همراه دارد، مورد انتقاد قرار می‌گیرد. دانشمندان طی بررسی که روی 202 بازیکن سابق فوتبال انجام داده‌اند، دریافتند که 87 درصد آن‌ها علائم بیماری تخریب عصبی که از دست دادن حافظه و زوال عقل را نتیجه می‌شود، دارند.
35- از هر 10 سالمند، یک نفر به آلزایمر مبتلا می‌شود
متاسفانه آلزایمر غیرقابل درمان و نسبتا شایع است. طبق گفته‌ی وزارت خدمات بهداشتی تگزاس این اختلال مغزی دامن 5.7 میلیون آمریکایی را فرا گرفته که ده درصد از این افراد بالای 65 سال سن دارند.
