با تاریخچه اعداد رومی آشنا شوید؛ اعدادی که از روم نیامده‌اند!

همه ما وقتی که با کلمه “اعداد رومی” روبرو می‌شویم، به صورت ناخودآگاه منشا آن را روم می‌پنداریم. اما متاسفانه این تصور ذهنی ما، صحت ندارد! این ادعا درست است که اعداد رومی در روم باستان رواج داشته، ولی باید بدانید که خاستگاه این اعداد لزوما روم نبوده است!

اعداد رومی در دنیای امروز نیز استفاده می‌شوند و معمول‌ترین محل به کارگیری‌شان در انواع ساعت‌ها می‌باشد که نمونه بارزش را می‌توان در ساعت بیگ بن در شهر لندن مشاهده کرد. حتی ممکن است شما نیز یک ساعت دیواری یا مچی داشته باشید که مزین به این اعداد باشد. در آجرهای تزئینی که در بالای ساختمان‌های قدیمی لندن هستند نیز این اعداد قابل مشاهده‌اند که سال ساخت سازه را نمایش می‌دهند.

بهتر است دوباره به این سوال برگردیم که اگر این اعداد توسط رومیان اختراع نشده‌اند پس چگونه بوجود آمده‌اند؟! در ادامه با دیجی رو همراه باشید تا پاسخ این سؤال را پیدا کنید.

تمدن اتروسک (Etruscan) و اعداد اتروسک

در سال‌های 750 تا 850 قبل از میلاد، حکومت روم هنوز پدید نیامده بود و تعداد زیادی از تمدن‌های متفاوت ساکن این سرزمین بودند. در آن سال‌ها، پیشرفته‌ترین تمدن موجود در این سرزمین متعلق به اتروسک‌ها بوده است. در واقع، رومیان نیز تمدن خود را بر اساس تمدن اتروسک‌ها بنا کردند.

روم در حاشیه جنوبی قلمرو اتروسک‌ها واقع شده بود و بیشتر مناطق شمال مرکزی ایتالیای کنونی را در برمی‌گرفت.

سابقه اتروسک‌ها در استفاده از نماد اعداد، به 900 سال قبل از میلاد برمی‌گردد و از نمادهای”?”، “?”، “I” و “?” به ترتیب برای اعداد 1، 5، 10 و 50 استفاده می‌کردند. البته برای اعداد بزرگ‌تر نیز نمادهایی را به وجود آورده بودند، اما دقیقاً مشخص نیست که این نمادها متعلق به کدام اعداد هستند.

اتروسک‌ها نیز دقیقا مشابه رومیان، اعدادی که هیچ نماد خاصی نداشتند را به صورت مجموعه‌ای از نمادها یادداشت می‌کردند و جهت نگارش‌شان از راست به چپ بود. برای مثال، برای نوشتن عدد 16، اتروسک‌ها و رومیان به ترتیب از معادلات “I + ? +X” و “I + V + X” استفاده می‌کردند که معادله متناظرش “1+5+10” می‌باشد.

اعداد رومی کنونی

همانطور که احتمالاً متوجه شده‌اید، میان اعداد رومی مورد استفاده در روم با نمادهایی که توسط اتروسک‌ها بوجود آمده‌اند، تفاوت‌های اندکی وجود دارد. برای مثال، اتروسک‌ها و رومیان از نمادهای یکسانی برای اعداد 1، 10 و 100 استفاده می‌کنند اما در مورد اعداد 5 و 50 نمادهایشان متفاوت است. البته نمادی که برای عدد 100 استفاده می‌شد نیز در طی زمان دچار تحول شده است، به طوریکه نماد آن از سمبل‌های “I” و “ƆIC” به “Ɔ” و “C” و درنهایت به “C” تغییر پیدا کرده است. اگرچه هنوز هم دلیل استفاده از نماد “C” برای عدد 100 مشخص نیست اما می‌توان گفت که “C” در زبان لاتین حرف رایجی است و همچنین واژه “Centrum” که معادل لاتین عدد 100 می‌باشد، با حرف “C” شروع می‌شود.

اعداد رومی در زمان آگوستوس سزار (27 قبل از میلاد تا 19 میلادی) به نسخه‌ای تبدیل شده‌اند که همه ما با آن آشناییم و هنوز هم از آن استفاده می‌کنیم.

پس از فروپاشی امپراتوری روم غربی، اعداد رومی همچنان در سراسر جهان مورد استفاده قرار می‌گرفتند. فقط تغییرات کوچکی مانند استفاده از حروف کوچک به جای حروف بزرگ در آن‌ها ایجاد شد.

اعداد رومی در ساعت‌های دیواری و مچی

ساعت‌های مچی و دیواری یکی از جاهایی است که به صورت مکرر، ما را با اعداد رومی مواجه می‌کند. به هر حال اگر دقت کرده باشید، متوجه خواهید شد که در بین نمادهای متعلق به عدد چهار، نماد “IIII” به جای “IV” استفاده می‌گردد. اما چرا اینطور است؟! دلیل آن این است که نماد “IV” مخففی است که اغلب برای خدایگان ژوپیتر استفاده می‌شده و برای جلوگیری از ابهام در معنی این سمبل، از نماد “IIII” برای نمایش عدد 4 استفاده گردیده است.