دریانوردان باستانی در فیلیپین و منطقه جنوب شرقی آسیا (ISEA) حدود 40,000 سال پیش قایق‌های پیشرفتهای ساخته و در ماهیگیری در آب‌های عمیق مهارت بسیاری پیدا کرده بودند. این کشف جدید دیدگاه رایج را که فناوری دوره پارینه‌سنگی تنها به اروپا و آفریقا محدود بوده است، به چالش می‌کشد.
مطالعات جدید نشان می‌دهد که مردمان باستانی فیلیپین و جنوب شرقی آسیا هزاران سال پیش، قبل از دریانوردان مشهوری مانند ماژلان، ژنگ هه و حتی پولینزیایی‌ها، به ساخت قایق‌های پیچیده و سفرهای دریایی تسلط داشتند. شواهد به دست آمده از مناطق مختلف نشان می‌دهد که این مردمان توانسته بودند ابزارهای لازم برای دریانوردی در مسافت‌های طولانی را توسعه دهند و از تکنیک‌های پیشرفتهای برای ماهیگیری در آب‌های عمیق بهره ببرند.
این یافته‌های مهم در مطالعه‌ای جدید که قرار است در آوریل 2025 در ژورنال گزارش‌های علوم باستان‌شناسی (Journal of Archaeological Science: Reports) منتشر شود، ارائه شده است. این تحقیق که توسط پژوهشگران دانشگاه آتنئو د مانیل، ریکزار فوئنتس و آلفرد پاولیک انجام شده، باور رایج درباره انحصار پیشرفتهای فناوری در دوران پارینه‌سنگی به اروپا و آفریقا را به چالش می‌کشد.
پژوهشگران تأکید می‌کنند که بخش زیادی از منطقه جنوب شرقی آسیا هرگز از طریق پل‌های زمینی یا صفحات یخی به سرزمین اصلی آسیا متصل نبوده است، اما شواهد باستان‌شناسی نشان می‌دهد که انسان‌های اولیه در این مناطق سکونت داشته‌اند. چگونگی عبور این مردمان باستانی از اقیانوس‌های وسیع و دسترسی به جزایر دورافتاده همچنان به شکل یک معمای حل نشده باقی مانده است، زیرا مواد چوبی و الیاف گیاهی که احتمالاً در ساخت قایق‌ها استفاده شده‌اند، به ندرت در آثار باستانی و سوابق باستان‌شناسی باقی می‌مانند.
با این حال، یافته‌های جدید از سایت‌های باستانی در فیلیپین، اندونزی و تیمور-لسته به وضوح نشان می‌دهند که دریانوردان اولیه به سطحی از پیشرفت فناوری دست یافته بودند که قابل مقایسه با تمدن‌های بسیار بعدتر از آن‌ها است. این شواهد، فرضیه‌های قدیمی مبنی بر محدودیت‌های فناوری انسان‌های پارینه‌سنگی را زیر سؤال می‌برد.
مهارت‌های ماهیگیری در آب‌های عمیق و دریانوردی پیشرفته
تحلیل میکروسکوپی ابزارهای سنگی به دست آمده از این سایت‌های باستانی که قدمت آن‌ها به حدود 40,000 سال پیش بازمی‌گردد، نشان می‌دهد که این ابزارها برای فرآوری گیاهان، به ویژه استخراج الیاف گیاهی مورد نیاز برای ساخت طناب، تورهای ماهیگیری و اتصالات قایق‌ها استفاده شده‌اند. این شواهد نشان می‌دهد که مردمان باستانی توانایی تولید تجهیزات دریایی را داشته‌اند.
افزون بر این، کاوش‌های باستان‌شناسی در جزیره میندورو در فیلیپین و تیمور-لسته بقایای ماهی‌های اعماق دریا مانند تُن و کوسه را آشکار کرده است. همچنین، ابزارهای ماهیگیری مانند قلاب‌های صید، وزنه‌های تور ماهیگیری و وسایل خاصی مانند گورج‌ها (ابزارهای اولیه ماهیگیری) در این مکان‌ها یافت شده‌اند. این شواهد نشان می‌دهد که انسان‌های اولیه به تکنیک‌های پیشرفتهای برای صید در آب‌های عمیق و همچنین دانش دریانوردی در سطحی بالا دست یافته بودند.
شواهد فناوری فرآوری گیاهان در سکونتگاه‌های باستانی جنوب شرقی آسیا نشان می‌دهد که مردمان ماقبل تاریخ فیلیپین و همسایگانشان نه تنها به تکنولوژی ساخت قایق‌های پیشرفته دست یافته بودند، بلکه مهارت‌های ناوبری دریایی سطح بالایی نیز داشته‌اند.
ریچزار فوئنتس و آلفرد پاولیک، دو پژوهشگر برجسته در این حوزه، در مقاله خود آورده‌اند:
بقایای ماهیان شکارچی بزرگ و اقیانوسی در این سایت‌های باستانی نشان دهنده توانایی پیشرفته دریانوردی و آگاهی از فصل‌ها و مسیرهای مهاجرتی این گونه‌های دریایی است.
افزون بر این، کشف ابزارهای ماهیگیری در این مکان‌ها حاکی از نیاز به طناب‌ها و نخ‌های ماهیگیری مستحکم و باکیفیت برای صید گونه‌های دریایی بوده است. این موضوع نشان می‌دهد که ساکنان باستانی این مناطق نه تنها در تولید ابزارهای صید ماهی مهارت داشتند، بلکه با تکنیک‌های پیچیده دریانوردی نیز آشنا بودند.
مجموعه این یافته‌ها نشان می‌دهد که دریانوردان باستانی این منطقه قایق‌های پیشرفتهای ساخته بودند که از مواد کامپوزیتی ارگانیک تشکیل شده و با استفاده از طناب‌های گیاهی مقاوم به هم متصل شده بودند. این طناب‌ها نه تنها در ساخت بدنه قایق‌ها، بلکه برای ماهیگیری در آب‌های آزاد نیز استفاده می‌شدند.
اگر این فرضیه درست باشد، پس مهاجرت‌های پیشاتاریخی در منطقه جنوب شرقی آسیا صرفاً نتیجه سرگردانی تصادفی در دریا و استفاده از کلک‌های ساده بامبویی نبوده است. بلکه این سفرهای دریایی را دریانوردانی بسیار ماهر و باتجربه انجام داده‌اند که به دانش دقیق ناوبری، شرایط جوی، مسیرهای دریایی و فناوری‌های پیشرفته قایق‌سازی مجهز بوده‌اند.
این شواهد جدید، درک ما از توانایی‌های فناوری و مهارت‌های دریایی انسان‌های پارینه‌سنگی را به چالش می‌کشد و نشان می‌دهد که تمدن‌های باستانی این منطقه در زمینه دریانوردی به پیشرفت‌هایی دست یافته بودند که تا پیش از این، تنها به تمدن‌های بسیار جدیدتر نسبت داده می‌شد.
باستان‌شناسی تجربی و پروژه FLOW
چندین سال کاوش میدانی در جزیره ایلین، واقع در غربی‌ترین بخش میندورو، الهام‌بخش پژوهشگران شد تا این موضوع را بررسی کرده و فرضیه خود را آزمایش کنند. در همین راستا، آن‌ها با همکاری مهندسان معماری دریایی از دانشگاه سبو، پروژه‌ای به نام “قایق‌های آب‌های آزاد با مسافت طولانی” یا FLOW (مخفف First Long-Distance Open-Sea Watercrafts) را آغاز کردند.
این پروژه که با حمایت مالی دانشگاه آتنئو دمانیلا انجام می‌شود، بر آزمایش مواد خامی متمرکز است که احتمالاً در گذشته برای ساخت قایق‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند. همچنین هدف آن طراحی و آزمایش مدل‌های کوچک‌تر از قایق‌های باستانی است.
وجود چنین فناوری‌های پیشرفتهای در حوزه دریانوردی، در دوران ماقبل تاریخ جنوب شرقی آسیا، بیانگر نبوغ مردمان باستانی فیلیپین و همسایگانشان است. این جوامع با دانش پیشرفته قایق‌سازی خود، احتمالاً این منطقه را به یکی از مراکز نوآوری‌های فناوری دریایی در ده‌ها هزار سال پیش تبدیل کرده‌اند.
این مهارت‌ها و دانش فنی نه تنها به توسعه روش‌های کشتیرانی و مسافرت‌های دریایی در دوران باستان کمک کرده است، بلکه زیربنای سنت‌های دریایی‌ای را گذاشته که تا به امروز در منطقه جنوب شرقی آسیا زنده و پویا باقی مانده‌اند.
