در تاریخچه سیستم عامل‌های ویندوز، چند نسخه به خاطر بد بودن به شهرت قابل توجهی دست پیدا کرده‌اند. از بدترین نمونه‌های اخیر می‌توان به ویندوز 8 اشاره کرد، اما پیش از آن، ویندوز ویستا (Windows Vista) توسط بسیاری به عنوان یکی از بزرگترین اشتباهات مایکروسافت شناخته می‌شد. ما هم طبیعتاً جزو آن گروه بودم، چون با ویندوز XP بزرگ شده بودیم و از کندی بسیار زیاد ویستا عصبانی بودیم.
اما با نگاهی به گذشته، بار دیگر این سؤال را از خود می‌پرسیم که آیا ویندوز ویستا واقعا آنقدر بد بود؟! صادقانه بگوییم، پاسخ دادن به این سوال به این سادگی‌ها هم نیست. زیرا برای درک کامل مشکلات آن زمان، باید در آن دوره حضور می‌داشتید. اما با این حال، تحلیل ویندوز ویستا با دید امروزی و بررسی ویژگی‌های آن و اینکه چطور به شکل‌گیری آینده ویندوز کمک کرد، می‌تواند بسیار جالب باشد. در ادامه این مقاله از دیجی رو با ما همراه باشید تا نگاهی دوباره داشته باشیم به یکی از بزرگترین شکست‌های تجاری مایکروسافت، یعنی ویندوز ویستا.
ویندوز ویستا واقعا زیبا به نظر می‌رسید (حداقل با سخت افزار مناسب)
انتقادات زیادی را می‌توان به ویندوز ویستا وارد کرد، اما نمی‌توان منکر این شد که در زمان خودش سیستم عامل زیبایی بود. ویندوز XP به نوبه خود زیبا بود، اما جلوه‌های شیشه‌ای و نورانی ویندوز Aero مطمئناً باعث شد این سیستم عامل در آن زمان بسیار مدرن و تقریباً آینده‌نگرانه به نظر برسد. مایکروسافت در اجرای این سبک طراحی جدید بسیار موفق عمل کرد، به طوری که تقریباً تمام عناصر اصلی سیستم عامل سبک جدید Aero را در خود جای داده بودند و احساس کاربرپسندتری نسبت به تمامی نسخه‌های گذشته داشت.
ویندوز Aero همچنین گزینه‌های شخصی‌سازی بیشتری را در اختیار ما قرار می‌داد که قبلاً وجود نداشتند. رنگ‌های بسیار بیشتری برای انتخاب وجود داشت تا ویندوز شخصی‌تر به نظر برسد، در حالی که XP به صورت ذاتی تنها امکان انتخاب یکی از سه رنگ سبز، آبی یا نقره‌ای را ما می‌داد و برای افزودن تم‌های بیشتر باید به نرم افزارهای شخص ثالث متوسل می‌شدیم.
ویستا همچنین در مقایسه با XP شامل بازی‌های بسیار پیشرفته‌تری از نظر گرافیکی بود. در این نسخه از ویندوز، نسخه‌های بازسازی شده بازی‌هایی مانند Hearts و Solitaire، به علاوه بازی‌های کاملاً جدید مانند Chess Titans و Purble Place قرار داشتند. ویندوز ویستا با هدف استفاده از سخت افزار گرافیکی جدید و DirectX 10 بر اساس مدل درایور نمایشگر جدید ویندوز طراحی شده بود، بنابراین ویژگی‌های زیادی در این سیستم عامل وجود داشت که به قابلیت‌های گرافیکی پیشرفته‌تری متکی بودند.
ویندوز ویستا ویژگی‌های جدید زیادی داشت (حتی ویجت‌ها هم بعداً دوباره محبوب شدند)
در حالی که ویندوز ویستا را می‌توان حجیم و سنگین در نظر گرفت، اما بسیاری از ویژگی‌های اضافه شده به آن مفید بودند و بسیاری از آن‌ها در نسل‌های بعدی ویندوز به ویژگی‌های اصلی تبدیل شدند. به عنوان مثال می‌توان به سایدبار ویندوز با ویجت‌ها (یا همان‌طور که در آن زمان نامیده می‌شدند، گجت‌ها) اشاره کرد که برای نمایش اطلاعاتی مانند فید RSS، ساعت و گالری عکس کاربرد داشتند. برخی ممکن است این ویژگی را اضافی بدانند، اما جالب است توجه داشته باشید که ویجت‌ها بعداً به یک ویژگی اصلی در سیستم عامل‌های مختلف تبدیل شدند. اکنون ویندوز 11 یک بسته کامل از ویجت‌ها دارد، مک او اس نیز دارای ویجت‌هایی است که حتی می‌توان آن‌ها را روی دسکتاپ قرار داد و البته اندروید و iOS هم سال‌ها است که از ویجت‌ها استفاده می‌کنند.
اضافه شدن برخی دیگر از ویژگی‌های جدید در ویستا نیز دلایل کاملاً منطقی داشت. مثلاً Windows Update در این سیستم عامل تعبیه شده بود و روند به‌روزرسانی‌ها را کمی آسان‌تر می‌کرد. همه ما واقعاً فراموش کرده‌ایم که قبل از ویستا شیوه انجام بسیاری از کارها کاملاً متفاوت بود و حالا این موضوع برایمان منطقی‌تر به نظر می‌رسد. ویستا همچنین ابزار مدیریت دیسک را برای تغییر اندازه و مدیریت پارتیشن‌ها، ویژگی Shadow Copy برای ایجاد پشتیبان منظم از فایل‌ها و پوشه‌ها، و بسیاری از ویژگی‌های امنیتی مانند رمزگذاری درایو BitLocker، آنتی ویروس Windows Defender به عنوان خط مقدم دفاع در برابر نرم افزارهای جاسوسی و User Account Control برای کمک به جلوگیری از تغییرات ناخواسته در فایل‌های سیستمی را معرفی کرد. جستجوی ویندوز نیز به طور کامل بازسازی شد تا پیدا کردن فایل‌ها و برنامه‌ها در سراسر ویندوز آسان‌تر شود. بسیاری از این ویژگی‌ها، به ویژه ویژگی‌های امنیتی، همچنان وجود دارند و امروزه به بخشی جدایی‌ناپذیر از ویندوز تبدیل شده‌اند.
ویندوز ویستا همچنین یک سیستم عامل بسیار متمرکز بر رسانه بود و با دارا بودن برنامه‌های جدیدی مانند Windows Photo Gallery، نسخه به‌روز شده Windows Media Player 11 و Windows Media Center شرایط را فراهم کرده بود تا کاربران از تماشای انواع فایل‌های رسانه‌ای در دستگاهی مختلف مبتنی بر ویندوز نهایت لذت را ببرند.
مهمترین مشکلات ویندوز ویستا: نیازمندی‌های بالا و عملکرد ضعیف
اولین مشکل عمده در مورد ویندوز ویستا که بسیاری به آن اشاره می‌کردند، عملکرد این سیستم عامل بود. در حالی که ویندوز XP با تنها 64 مگابایت رم اجرا می‌شد، ویندوز ویستا حداقل به 512 مگابایت رم نیاز داشت! (به جز نسخه Starter که 384 مگابایت رم نیاز داشت و فقط در برخی از بازارها موجود بود). به هر حال، این جهش بزرگی در نیازمندی‌ها بود. 1 گیگابایت رم به عنوان حداقل توصیه شده بود. اما مشکل بزرگ‌تر این بود که حتی این حداقل نیازمندی‌ها هم برای سیستم عامل واقعاً مناسب نبود! بسیاری از رایانه‌های شخصی مبتنی بر ویندوز XP به عنوان سازگار با ویندوز ویستا فروخته می‌شدند، اما تجربه اجرای ویستا بر روی این رایانه‌ها وحشتناک بود و بسیاری از ویژگی‌ها، مانند ویندوز Aero، به سخت افزاری نیاز داشتند که این رایانه‌ها نداشتند، بنابراین ارتقاء به ویستا ارزشش را نداشت.
ویستا همچنین تغییرات بزرگی را در زمینه گرافیک با مدل جدید درایور نمایشگر ویندوز و دایرکت ایکس 10 به ارمغان آورد که گامی بزرگ رو به جلو برای بازی و گرافیک بود. اما این انتقال برای بسیاری از عناوین دایرکت ایکس 9 که در ابتدا به طور ضعیفی در ویندوز ویستا اجرا می‌شدند، چندان خوب پیش نرفت. به علاوه، همان‌طور که گفته شد، بسیاری از ویژگی‌های ویستا به این گرافیک‌های پیشرفته‌تر تکیه داشتند، بنابراین کامپیوترهای قدیمی علیرغم تبلیغات سازگاری، نمی‌توانستند از بسیاری از ویژگی‌های جدید استفاده کنند. به عنوان مثال، تم‌های ویندوز Aero به سخت افزار قوی‌تری نیاز داشتند، بنابراین بدون دسترسی به این تم‌ها، شخصی‌سازی بسیار محدودتر می‌شد.
علاوه بر این، ویستا چیزهای جدید زیادی را معرفی کرد، مانند سایدبار و تعداد زیادی برنامه و ویژگی که فشار بیشتری بر روی عملکرد سیستم عامل وارد می‌کردند. در آن زمان، وب‌سایت معروف Tom’s Hardware مجموعه‌ای از تست‌های عملکرد را اجرا کرد که نشان می‌داد ویندوز ویستا به طور قابل توجهی در مقایسه با XP در رایانه‌ای با سخت افزار مشابه، عملکرد ضعیف‌تری داشت.
با این حال، اوضاع با گذشت زمان بهبود یافت. عملکرد کلی با آپدیت‌هایی مانند Service Pack 1 ارتقا یافت و البته با گسترش سخت افزارهای مدرن‌تر، تجربه ویستا نیز بهتر شد. با این حال، این اقدامات برای نجات وجهه ویستا پس از عرضه فاجعه‌آمیز آن کافی نبودند و کار چندانی از پیش نبردند.
با این حال، امروزه انتظار دریافت عملکردی بهتر یا مساوی با ارتقاء به نرم افزار جدید، امری چندان بدیهی به نظر نمی‌رسد. در بیشتر موارد، نرم افزارها به واسطه در دسترس قرار گرفتن سخت افزارهای قدرتمندتر، برای استفاده بهتر از آن‌ها تکامل می‌یابند. بنابراین، در حالی که گاهی اوقات شاهد آپدیت‌هایی برای بهینه‌سازی و افزایش کارایی هستیم، اما به طور کلی ایده اینکه یک سیستم عامل جدید در رایانه‌های قدیمی کندتر باشد، دیگر مانند گذشته عجیب نیست. به همین دلیل است که نیازمندی‌های سیستم عامل‌ها در هر نسل افزایش می‌یابد و نرم افزار و سخت افزار یکدیگر را به سمت جلو سوق می‌دهند.
User Account Control یا به اختصار UAC
یکی دیگر از ویژگی‌های اضافه شده به ویندوز ویستا، User Account Control یا به اختصار UAC بود؛ ویژگی‌ای که مایکروسافت برای کمک به جلوگیری از تغییرات غیرمجاز در رایانه ایجاد کرده بود. UAC اساساً به گونه‌ای عمل می‌کرد که برنامه‌ها بدون اطلاع و رضایت کاربر نمی‌توانستند با امتیازات مدیریتی اجرا شوند و از این رو از تغییرات غیرمجاز یا دسترسی به فایل‌ها و اطلاعات حساس جلوگیری می‌کرد. مشکل این بود که پیاده‌سازی اولیه این ایده در ویستا به گونه‌ای بود که در نهایت برای تقریباً هر کاری که کاربر می‌خواست در رایانه انجام دهد، به تأیید مدیر نیاز داشت و اعلان‌های مکرر باعث تجربه‌ای خسته کننده می‌شد.
مانند شکایت‌های مربوط به عملکرد، مایکروسافت در این مورد نیز به حرف کاربران گوش داد و اوضاع با آپدیت Service Pack 1 که تعداد اعلان‌های UAC را کاهش می‌داد، بهبود یافت. در سال 2008 مقاله‌ای توسط وب‌سایت SearchWinIT منتشر شد که اشاره می‌کرد تغییر نام برخی پوشه‌ها در نسخه اولیه ویستا تا چهار اعلان UAC را به کاربر نشان می‌داد، در حالی که با Service Pack 1 این کار فقط به یک اعلان نیاز داشت. با وجود واکنش اولیه منفی، UAC تا به امروز بخش قابل توجهی از ویندوز باقی مانده است، اگر چه برای کمتر آزاردهنده بودن، کمی بهینه‌تر شده است.
ویندوز 7 اساساً همان ویستا 2 بود
اشتباهاتی که اصلاح شدند
با تمام نفرتی که ممکن است نسبت به ویستا داشته باشید، به طور قطع پایه و اساس نسخه‌های بعدی ویندوز را بنا نهاد و نسخه بعدی آن، یعنی ویندوز 7، به یکی از محبوب‌ترین نسخه‌های ویندوز در تمام دوران تبدیل شد. ویندوز 7 بسیاری از ویژگی‌های معرفی شده در ویستا، از جمله سبک طراحی و اکثر ویژگی‌های مشابه دیگر را حفظ کرد. نوار وظیفه به طور قابل توجهی تغییر کرد، اما به غیر از این، ویندوز 7 واقعاً مانند فرصتی دوباره برای ویستا به نظر می‌رسید و محبوبیت آن نشان داد که مایکروسافت دیدگاه بسیار خوبی برای این سیستم عامل داشت. فقط مشکل این بود که به دلیل تغییر بزرگ در نیازمندی‌های سخت افزار، انتقال به آن دشوار بود.
و شایان ذکر است که ویندوز 7 نیازمندی‌های رم را در مقایسه با ویستا به دو برابر افزایش داد که به نوبه خود به روان‌تر شدن عملکرد آن کمک کرد. برخی از مشکلات بزرگ ویستا از این واقعیت ناشی می‌شد که حتی با افزایش قابل توجه نیازمندی‌های سخت افزاری، تجربه‌ای که کاربران انتظار داشتند دریافت نمی‌شد و بنابراین بسیاری از رایانه‌های شخصی که از نظر فنی سازگار بودند، تجربه بسیار ضعیفی را ارائه می‌دادند. اما خود سیستم عامل، به خصوص با آپدیت‌های بعدی، بد نبود.
شاید در یک جمله بتوان گفت که ویندوز ویستا در زمان خود دست کم گرفته شد.
درس‌هایی که باید توسط مایکروسافت آموخته می‌شد
در حالی که ویندوز ویستا یک شکست تجاری محسوب می‌شد، اما درس‌های زیادی را برای مایکروسافت به ارمغان آورد که در نهایت به موفقیت ویندوز 7 منجر شد. مایکروسافت متوجه شد که نیاز به گوش دادن بیشتر به بازخورد کاربران دارد، به خصوص در مورد عملکرد و سازگاری. همچنین اهمیت انجام تست‌های دقیق را قبل از انتشار یک سیستم عامل جدید آموخت.
نتیجه‌گیری
ویندوز ویستا ممکن است یک سیستم عامل محبوب نبوده باشد، اما نقش مهمی در تاریخ ویندوز ایفا کرد. این سیستم عامل پایه و اساس بسیاری از ویژگی‌هایی را که امروزه در ویندوز می‌بینیم، بنا نهاد و درس‌های ارزشمندی را به مایکروسافت در مورد اهمیت گوش دادن به کاربران و انجام تست‌های دقیق آموخت. در حالی که ممکن است نخواهید به عقب برگردید و از آن استفاده کنید (به خصوص به دلیل اینکه بسیار قدیمی است)، ویندوز ویستا کارهای درست زیادی انجام داد که ما امروزه به خاطر آن‌ها قدردانی می‌کنیم و ویندوز بدون آن به آنچه که امروز هست تبدیل نمی‌شد.
