طبقه‌بندی سیارات منظومه شمسی با گذشت زمان تغییر کرده و تاریخ شاهد شکل‌گیری پدیده‌های مختلفی در داخل و خارج از این منظومه بوده است. در مورد 5 سیاره اول منظومه شمسی، ما نمی‌توانیم مشخص کنیم که اولین بار در چه زمانی دیده شده‌اند. زیرا انسان‌های تمام ادوار می‌توانستند توسط چشم غیر مسلح، این سیاره‌ها را مشاهده کنند، اما حداقل می‌دانیم که اولین بار در چه زمانی ثبت شده‌اند.
در اینجا ما می‌خواهیم تاریخچه کشف هر سیاره را مورد بررسی قرار داده و در مورد هر کدام از این سیارات، حقایق جالبی را برایتان بازگو کنیم. پس با ما در دیجی رو همراه باشید.
تاریخچه کشف سیاره های منظومه شمسی
عطارد
همانطور که قبلاً گفته شد، به دلیل موقعیت عطارد و امکان مشاهده آن با چشم غیر مسلح، تاریخ قطعی کشف این سیاره نامشخص است. اما در هر صورت، عطارد برای اولین بار در لوح‌های مول. اپین (Mul.Apin) ثبت شده و ثبت آن را به یک ستاره شناس آشوری نسبت داده‌اند. تصور می شود که خود این لوح‌ها به 1000 سال قبل از میلاد مسیح یا حتی قبل‌تر از آن برگردند و حاوی بزرگترین مدارک باقیمانده از ستاره‌ها و صورت‌های فلکی بابلی هستند.
در خط میخی (خط میخی نوعی نوشته است که در بین النهرین، فارس و اوگاریت استفاده می‌شده) نامی که در این لوح‌ها برای عطارد استفاده شده، “سیاره پرنده” است. بعدها، رومی‌ها سیاره عطارد را به نام خدای پیام آور خود نامیدند زیرا این سیاره سریع‌تر از هر سیاره دیگری در آسمان حرکت می‌کرد.
دمای عطارد به 840 درجه فارنهایت (450 درجه سانتیگراد) می‌رسد و این سیاره با قطر 3031 مایل (4878 کیلومتر)، 18 برابر کوچک‌تر از کره زمین است و در هر 88 روز یکبار به دور خورشید می‌چرخد. هر یک روز در عطارد کمی کمتر از 59 روز زمینی طول می‌کشد.
مارینر10 (Mariner10) اولین وسیله‌ای بود که کمتر از نیمی از سیاره عطارد را با پرواز در نزدیکی آن، در سال‌های 1974 و 1975 رصد کرد. تا 30 سال پس از آن، چیز بیشتری از عطارد دیده نشد. سپس فضاپیمای مسنجر ناسا (MESSENGER) در سال 2008 به فضا فرستاده شد و در سال 2011 شروع به چرخیدن به دور این سیاره کرد و تصاویر آن را به زمین فرستاد.
ناهید
نام این سیاره، ناهید، زهره و یا ونوس (Venus) است. اولین مشاهدات مکتوب از ناهید مربوط به یک نوشته می‌باشد که 21 سال حضور آن را در آسمان اندازه‌گیری و ثبت کرده است. این نوشته، در سال 1600 قبل از میلاد و در یک کتاب بابلی نگارش شده و به عنوان یکی از قدیمی‌ترین اسناد نجومی باقیمانده محسوب می‌گردد.
گالیله در سال 1610، اولین شخصی بود که زهره را از طریق یک تلسکوپ مشاهده کرد. این دانشمند با توجه به فازهای این سیاره، به نتایجی رسید که در واقع نظریه کوپرنیک را تایید می‌کرد. نظریه کوپرنیک بیانگر این موضوع بود که سیارات به دور زمین نمی‌گردند بلکه خورشید مرکز چرخش سیارات است.
دمای سطح زهره به 900 درجه فارنهایت (480 درجه سانتیگراد) می‌رسد. این سیاره، هیچ قمر شناخته شده‌ای ندارد و قطر آن 20 درصد کوچک‌تر از زمین است. همچنین، هر یک سال در این سیاره معادل 225 روز زمینی است.
نمادی که برای ونوس استفاده می‌شود، همان نماد زن است و همچنین، تقریباً تمام بخش‌ها و پدیده‌های زهره، به نام زنان مشهور سراسر جهان نامگذاری شده است. در واقع، تنها سه مورد وجود دارد که نام زنانه‌ای ندارند (این سه مورد عبارتند از: Alpha Regio ،Beta Regio و Maxwell Montes).
زمین
مطمئناً، با وجود اکتشافاتی که انسان‌ها در طول تاریخ بر روی زمین انجام می‌دادند، خود این سیاره سبز و آبی تا قرن‌های اخیر ناشناخته بود! شناختن چیزی که خود بشر بر روی آن زندگی می‌کرده موضوع چالش برانگیزی بوده که انسان‌های بسیاری را در ادوار مختلف به خود مشغول کرده است.
اولین عکس فضایی از زمین، توسط موشک آزمایشی V-2 در 24 اکتبر 1946 گرفته شد. پیش از آن، کروی بودن کره زمین سوژه بسیاری از بحث‌های داغ بود. ایده کروی بودن زمین، در فلسفه یونان در قرن ششم قبل از میلاد بیان شد اما تا قرن سوم قبل از میلاد، چیزی بیش از یک حدس و گمان نبود. نجوم هلنیستی از این مفهوم پشتیبانی کرد و تا قرون وسطی، این ایده در باور مردم گنجید.
همانطور که احتمالاً همه ما می‌دانیم زمین دارای 4 لایه است: پوسته، گوشته، هسته خارجی و هسته داخلی و 70 درصد آن را آب تشکیل می‌دهد. نکته جالب دیگر اینکه اگر زمین به اندازه یک دستگیره در فرض شود، خورشید به اندازه یک درب کامل خواهد بود.
مریخ
اولین مشاهدات ثبت شده از مریخ مربوط به اخترشناسان مصر باستان در 2 هزار سال قبل از میلاد بوده است.
در حدود 300 سال قبل از میلاد، ارسطو اندازه‌گیری کرد که مریخ از ماه دورتر است. این موضوع پس از عبور ماه از جلوی مریخ، قویاً اثبات شد.
احتمالاً اولین منظره تلسکوپی مریخ در بین سال‌های 1608 و 1610 و توسط گالیله مشاهده شده است، اما فرانسیسکو فونتانا اولین ثبت واقعی را در سال 1636 انجام داد. طرح‌های او نشان دهنده کیفیت پایین تلسکوپ‌های آن زمان است.
در سال 1965 تعداد 22 عکس از مریخ، توسط مارینر4 ناسا (Mariner 4) گرفته و ارسال شد که اولین عکس‌های نمای نزدیکی بودند که از سیاره‌های دیگر غیر از زمین گرفته می‌شدند.
دمای سطح مریخ به طور متوسط، 81- درجه فارنهایت (63- درجه سانتیگراد) می‌باشد و حجم آن تقریباً 50 درصد اندازه زمین است. از نظر جاذبه نیز 38 درصد از گرانش زمین را داراست.
مشتری
سیاره مشتری در طول هزاران سال با عنوان ستاره سرگردان یا نام‌های مشابه شناخته می‌شده است. اولین سوابق مکتوب مشتری مربوط به بابلی‌ها و در 7 یا 8 قرن قبل از میلاد است.
در قرن چهارم پیش از میلاد، چینیان باستان، آسمان را به 12 منطقه زودیاک تقسیم کرده بودند که در هر سال، مشتری یا “ستاره سال” از یکی از این مناطق عبور می‌کرد.
در سال 1610 گالیله 4 قمر بزرگ این سیاره را کشف کرد که به عنوان قمرهای گالیله‌ای شناخته می‌شوند. این قمرها عبارتند از: یو (Io)، اروپا (Europa)، گانیمید (Ganymede) و کالیستو (Callisto). گالیله به حرکت‌های 4 قمر در اطراف مشتری نیز اشاره کرده و این اولین ثبت یک مرکز حرکت است که در آن زمین به عنوان نقطه مرکزی قرار نگرفته است!
اولین بازدید از مشتری در سال 1973 توسط کاوشگر فضایی پایونیر 10 انجام شد که اولین عکس‌های نزدیک را از این سیاره گرفته و نخستین خصوصیات مستند راجع به این کره پر رمز و راز را به نمایش گذاشته است.
مشتری با دمای 234- درجه فارنهایت (148- درجه سانتیگراد) بزرگترین سیاره منظومه شمسی است و دارای 50 قمر و 3 حلقه است.
در سطح این سیاره، یک طوفان عظیم وجود دارد که صدها سال بر روی آن در حال طغیان بوده است. همچنین، گرانش مشتری به شدت با زمین متفاوت است، اگر وزن شما روی کره زمین 100 پوند (45.4 کیلوگرم) باشد، در مشتری 253 پوند (114.76 کیلوگرم) وزن خواهید داشت.
زحل
زحل آخرین سیاره‌ای است که نمی توان تاریخ کشف آن را مشخص کرد اما به نظر می رسد که اولین بار توسط آشوریان ثبت شده است. گفته می‌شود که آنها قدیمی‌ترین سوابق مربوط به زحل یا “ستاره Ninib” را نوشته‌اند و حدود 700 سال قبل از میلاد، آن را به عنوان یک شئ درخشنده در شب توصیف کرده‌اند. سپس، یونانیان باستان 400 سال پیش از میلاد، نام آن را به احترام خدای کشاورزی خود کرونوس گذاشتند، و رومیان بعداً آن را ساترن نامیدند.
وقتی گالیله برای اولین بار زحل را در اوایل دهه 1600 رصد کرد، فکر نمی‌کرد که این سیاره حلقه داشته باشد، بلکه آن را یک جسم با 3 قسمت یا یک سیاره سه گانه می‌دانست. کریستین هویگنس، بیش از 40 سال بعد، به این نتیجه رسید که این 3 جسم در واقع یکسری حلقه هستند و همانطور که امروزه می‌دانیم، این حلقه‌ها از سنگ و یخ ساخته شده‌اند.
زحل، 53 قمر شناخته شده دارد و با دمای موثر 288- درجه فارنهایت (178- درجه سانتیگراد) 886 میلیون مایل (1.4 میلیارد کیلومتر) با خورشید فاصله دارد. یک سال زحل معادل 29 سال زمینی است. پایونیر 11 پس از عبور از فاصله 20000 کیلومتری ابرهای زحل، اولین تصاویر نزدیک از این سیاره را ثبت کرد.
اورانوس
آقای ویلیام هرشل اورانوس را در سال 1781 کشف کرد. هرشل احتمالاً مشهورترین ستاره‌شناس قرن 18 بود، او اولین کسی بود که ساختار مارپیچی راه شیری را شناسایی کرد.
دانشمندان استرالیایی از رصدخانه‌های ایربورن کویپر و پرت در سال 1977 دریافتند که این سیاره دارای یک گروه از حلقه‌ها، مشابه حلقه‌های زحل است.
فضاپیمای وایجر2 اولین پرواز را در سال 1986 به این سیاره انجام داد و در این سفر کاوشی، 10 قمر جدید کشف کرد، میدان مغناطیسی آن را قوی‌تر از زحل ثبت نمود و 2 حلقه جدید نیز در ارتفاع 81500 کیلومتری (50،600 مایل) از بالای ابرهای سیاره یافت. وویجر2 تنها سفینه‌ای است که تا به حال به اورانوس پرواز کرده است.
اورانوس، به دلیل متان موجود در اتمسفرش، رنگ آبی عجیبی پیدا کرده است و غالباً آن را غول یخی نیز می‌خوانند، زیرا از جریانات مواد “یخی” در بالای یک هسته سنگی کوچک ساخته شده است.
همچنین این سیاره در چرخش محوری به دور خود، بیشترین شیب را در منظومه شمسی ثبت کرده است و دارای دمای متوسط 350- درجه فارنهایت (212- درجه سانتیگراد) می‌باشد. یک روز در اورانوس 17 ساعت زمینی طول می‌کشد و یک سال در این سیاره برابر با 84 سال روی زمین است.
نپتون
جان کاوچ آدامز (John Couch Adams)، یک ستاره شناس انگلیسی است که با کشف نپتون در سال 1846 به شهرت رسید. در سن 24 سالگی، آدامز اولین کسی بود که وجود یک سیاره در موقعیت بعد از اورانوس را پیش‌بینی کرد.
آدامز در ابتدا نتوانست پیش‌بینی خود را اثبات کند. اما از طرفی، یوهان گوتفرید گال (یک ستاره شناس آلمانی) و هاینریش لوئیس دارست، با استفاده از محاسبات لو وری (Le Verrier) ریاضیدان فرانسوی، وجود نپتون را تأیید کردند. کاوچ و لو وری هر دو میتوانند به عنوان “کاشفان نپتون” معرفی شوند.
نپتون بسیار قابل توجه است، زیرا اولین سیاره‌ای است که به جای مکان‌یابی تلسکوپی، از طریق محسابات ریاضی پیدا شده است.
برای نپتون تقریباً 165 سال زمینی طول می‌کشد تا بتواند یکبار به دور خورشید بچرخد و فاصله آن تا خورشید بیش از 30 برابر فاصله زمین تا خورشید است. یعنی پس از کشف در سال 1846، آخرین دور کامل شده در سال 2011 به پایان رسیده است. نپتون مکانی پر از طوفان است و سرعت بادهای آن می‌تواند 9 برابر بیشتر از سرعت بادهای زمین باشد.
پلوتون
پلوتون، که همچنان سیاره بودن آن مورد شک و تردید است، سوژه‌ای داغ در مباحث سیاره شناسی است. در 18 فوریه 1830، کلاید تومبو پس از یک بررسی دقیق در رصدخانه آریزونان لاول، پلوتو را کشف کرد. بسیاری وجود سیاره‌ای را در موقعیت مکانی پلوتون پیش‌بینی کرده بودند و از این طریق برخی اتفاقات عجیب و غریب مدارهای اورانوس و نپتون را توجیه می‌کردند. به همین دلیل تومبو در حال جستجو در این مکان بود.
البته نام این سیاره نیز از خدایان رومی گرفته شده است. این نام در واقع توسط ونیتیا برنی، یک دختر 11 ساله از آكسفورد انگلیس مطرح شده است.
اولین پرواز به پلوتو، در 14 ژوئیه 2015 اتفاق افتاد، جایی که اولین عکس‌های با وضوح بالا از این سیاره در طول ماموریت نیو هورایزنز (New Horizons) گرفته شد.
پلوتون در سال 2006 رسماً به عنوان یک سیاره شناخته شد و اکنون از نظر بزرگی، دومین سیاره کوتوله در منظومه شمسی محسوب می‌گردد.
سیاره ایکس
محققان کالتک (Caltech) شواهدی از وجود یک سیاره احتمالی (سیاره ایکس) در اعماق منظومه شمسی پیدا کرده‌اند.
جیم گرین مدیر بخش علوم سیاره‌ای ناسا در این رابطه گفته:
احتمالاً وجود یک سیاره جدید برای همه ما هیجان انگیز است. با این حال، نمی‌توانیم آن را کشف سیاره‌ای جدید بنامیم. هنوز خیلی زود است که بگوییم، به اصطلاح سیاره ایکس وجود دارد. آنچه ما می‌بینیم، پیش‌بینی اولیه براساس مدل‌سازی مشاهدات محدود است. این شروع فرآیندی است که می‌تواند به یک نتیجه هیجان‌انگیز منجر شود.
سیاره ایکس احتمالا نهمین سیاره منظومه شمسی است که قطر آن می‌تواند به اندازه نپتون و مدارش فراتر از مدار پلوتون باشد. این سیاره ناشناخته می‌تواند جرمی حدود 10 برابر جرم زمین داشته باشد و قطر مدار آن به دور خورشید به طور متوسط 20 برابر بیشتر از مدار نپتون باشد.
جمع‌بندی
همانطور که دیدیم، درک ما از منظومه شمسی با گذر زمان تغییر کرده است. هر کدام از سیارات این منظومه داستان مختص به خود را دارند و برخی از آنها در فرهنگ‌های کهن بشر نیز وارد شده‌اند.
از دمای سوزان ونوس گرفته تا طوفانی که در مشتری در حال رخ دادن است، چیزهای مغتنمی وجود دارد که باید درباره هر سیاره یاد بگیریم، در حالی که حتی امکان قدم گذاشتن به سطح آنها را نیز نداریم.
عالیی