یکی از اولین سؤالاتی که دانشمندان هنگام بروز یک بیماری جدید از خود می‌پرسند این است که “این بیماری از کجا نشات گرفته است؟”
بسیاری از ویروس‌ها از حیوانات به انسان منتقل می‌شوند و با پدیده‌ای به نام سرایت بیماری از حیوانات به انسان طرف هستیم. اگرچه هنوز به طور قطعی مشخص نیست که کدام حیوان منبع ویروس همه‌گیر کرونا بوده است اما با این حال تمام توجه‌ها به سمت خفاش جلب شده است. انتقال ویروس از خفاش‌ها به انسان به این شکل نیست که خفاش کسی را گاز گرفته یا خون فردی را بمکد، در واقع ما در این زمینه با یک سناریوی بسیار پیچیده‌تر رو به رو هستیم که ممکن است پای یک میزبان دیگر را نیز وسط بکشد.
بسیاری از حیوانات دیگر هم وجود دارند که به عنوان عوامل جدی بیماری‌های انسان شناخته می‌شوند. جوندگان عامل طاعون هستند، خوک‌ها عامل آنفولانزا و برخی از پرندگان هم عامل انتقال ویروس غرب نیل به انسان تلقی می‌شوند. اما چرا در این زمینه، خفاش‌ها بیشتر از سایر حیوانات مورد توجه قرار گرفته‌اند؟
دانشمندانی که سال‌ها مشغول مطالعه تکامل خفاش‌ها در چندین کشور آمریکای جنوبی، آمریکای شمالی و کارائیب بود‌ه‌اند، فکر می‌کنند که این موجودات شبگرد اغلب قربانی عدم اطلاعات و دانش کم افراد درمورد آنها می‌شوند. بیشتر مردم از خفاش‌ها می‌ترسند و تمایل دارند تا همواره این موجودات را به بدبیاری‌ها و اتفاقات ناگوار ربط دهند.
علت بدبینی عمومی نسبت به خفاش‌ها چیست؟
یکی از دلایلی که باعث شده خفاش‌ها اغلب به عنوان دلیل بیماری شناخته شوند و البته هیچ مدرک و پیش زمینه علمی ندارد، این است که در داستان‌های ترسناک و داستان‌های مربوط به آشام‌ها، حضور این حیوان بسیار پررنگ است و همین باعث ترس و سوء تفاهم بسیاری از افراد نسبت به خفاش‌ها شده است.
خفاش‌ها دومین دسته غنی از پستانداران هستند و بیش از 1400 گونه مختلف از این موجودات در سراسر جهان (به جز در قطب جنوب) پراکنده شده است. آنها در مناطق طبیعی و شهری زندگی می‌کنند و همه آنها نیز توانایی حمل ویروس را دارند. خفاش‌ها پستاندار هستند و این ارتباط نزدیک‌تر با انسان‌ها باعث می‌شود که میزبان محتمل‌تری برای ویروس‌ها و بیماری‌ها نسبت به دیگر پرندگان و خزندگان باشند. برخی از گونه‌های خفاش در دسته‌های کوچک و بزرگ و نزدیک به یکدیگر زندگی می‌کنند و همین مورد محیط مناسبی را برای گسترش ویروس‌ها فراهم می آورد. خفاش‌ها همچنین تنها پستاندارانی هستند که به معنای واقعی قادر به پرواز هستند و همین مسئله امکان شیوع بیماری‌ها از طریق پراکنده شدن گوانو (مدفوع خفاش) را بیشتر می‌کند.
اما آنچه که بسیار جالب توجه است مقاومت بالای خفاش‌ها در برابر ویروس‌ها است و در این زمینه از سایر پستاندارها کاملاً برتر هستند. هنگامی که خفاش‌ها پرواز می‌کنند، مقدار زیادی انرژی آزاد می‌کنند و دمای بدن آنها به 38 تا 41 درجه سانتیگراد افزایش پیدا می‌کند. عوامل بیماری‌زایی که در خفاش‌ها تکامل می‌یابند قادرند این درجه حرارت‌های بالا را تحمل کنند. این مسئله برای انسان مشکل ایجاد می‌کند زیرا سیستم ایمنی بدن ما به گونه‌ای تکامل یافته است که با افزایش درجه حرارت بدن که ما آن را به صورت تب حس می‌کنیم سعی در غیر فعال کردن و نابودی ویروس‌ها دارد. بنابراین عادت کردن عوامل بیماری‌زا به درجه حرارت‌های بالا در بدن خفاش، آنها را در برابر تب نیز مقاوم می‌کند.
خفاش‌ها ویژگی‌های مثبتی هم دارند
با وجود تمام نگرش‌های منفی در مورد خفاش‌ها، آنها به محیط زیست و زندگی ما کمک‌های زیادی می‌کنند. اکثر گونه‌های خفاش از حشرات تغذیه می‌کنند و به محافظت از محصولات زراعی در برابر هجوم حشرات و آفت‌ها می‌پردازند. آنها در پراکندن بذرهای درختانی مانند انجیر و نخل‌ها نیز دخیل هستند و گرده افشانی بسیاری از گیاهان از جمله چندین گیاه تجاری مانند اکالیپتوس و آگاوه را به عهده دارند.
از خفاش‌ها در تحقیقات علمی برای درک تکامل تطبیقی (درک جهش‌های مفید در جمعیت‌های مختلف) و نحوه عملکرد اکوسیستم‌ها استفاده می‌شود. از پستانداران پرنده همچنین در مطالعات مربوط به سرطان، ایمنی بدن و مهندسی بیومتریک استفاده می‌شود و از همه مهم‌تر خفاش‌ها ممکن است در پیدا کردن درمان بیماری کووید 19 (COVID-19) و سایر ویروس‌ها نیز به ما کمک کنند. این موجودات در برابر بسیاری از ویروس‌های خطرناک برای انسان مقاوم‌اند و بیمار نمی‌شوند و تحقیقات در مورد چگونگی دستیابی خفاش‌ها به این توانایی‌ها می‌تواند کلیدی اساسی برای مبازره با شیوع ویروس‌ها در حال و آینده باشد.
تنفر از خفاش‌ها اوضاع را بدتر می‌کند
واضح است كه محققان در سراسر جهان هر كاری می‌کنند تا منشاء انواع مختلف بیماری‌ها و از جمله کووید-19 را بیابند و تاکنون مورد پذیرش‌ترین فرضیه این است که ویروس کرونا از خفاش نشأت گرفته است. ژنوم ویروس پیدا شده در انسان تا 96 درصد با ویروس موجود در خفاش‌ها یکسان است اما آیا این یافته‌ها آنگونه که باید و به شکل اصولی گزارش و اطلاع‌رسانی شده‌اند؟
نتایج مطالعات علمی مختلفی با شیوع ویروس کرونا به سرعت منتشر شدند که با توجه به شرایط حاد و بحرانی موجود، قابل درک است. با این حال، این مطالعات عجولانه باعث سردرگمی و حتی گاهی ترس و نفرت نسبت به این پستانداران پرنده می‌شود. در بعضی مناطق، این “بد نامی” خفاش‌ها کار را به جایی رسانده که بسیاری از افراد با شعار حفظ سلامت عمومی دست به کشتار تعداد زیادی از خفاش‌ها زده‌اند! این موضوع می‌تواند عواقب منفی داشته باشد، در واقع ایجاد مزاحمت برای خفاش‌ها در خواب زمستانی باعث برانگیختگی و استرس غیرطبیعی در آنها می‌شود که این مسئله به نوبه خود می‌تواند منجر به شیوع بیماری‌های جدیدتری شود.
اما حتی اگر ثابت شود که خفاش‌ها منشا ویروس‌هایی مانند سارس یا کرونا هستند، مقصر اصلی این قضایا این موجودات نیستند بلکه ما انسان‌ها هستیم. ما زیستگاه‌های طبیعی حیوانات مختلف و از جمله خفاش‌ها را با سرعت وحشیانه‌ای نابود می‌کنیم، گونه‌های مختلف را می‌کشیم، زنجیره‌های غذایی را تغییر می‌دهیم و آب، هوا و خاک را آلوده می‌کنیم. با وجود تمام این اتفاقات پیش‌بینی می‌شود عوامل بیماری‌زای جدیدی که تا قبل از این در طبیعت مخفی و ناپیدا بودند با مردم تماس پیدا کرده و به سرعت در جهان گسترش یابند.
در حقیقت افرادی که خفاش‌ها را برای بیماری کرونا سرزنش می‌کنند و خواهان نابودی آنها هستند، باید ابتدا در آینه نگاه کنند و از خود بپرسند که با این تفاسیر خون آشام واقعی کیست؟
چون خفاش ها این بیماری را منتقل نمی کنن