10 نکته جالب و خواندنی در مورد عصر یخبندان

عصر یخبندان به دورانی اطلاق می‌شود که در آن دمای کره زمین به شدت کاهش یافته و یخچال‌ها در سرتاسر جهان گسترش می‌یابند. در طول چنین دوره‌ای، بخش بزرگی از زمین برای مدت زمانی طولانی با لایه‌ای یخی پوشیده می‌شود. با اینکه می‌دانیم برخی از انسان‌ها توانستند در طول آخرین دوره عصر یخبندان زنده بمانند، ولی همچنان ماهیت و ویژگی‌های این دوره مانند یک راز باقی مانده است. تلاش‌های زمین‌شناسان زیادی مانند میلوتین میلانکویچ و لویی‌آگاسی به ما کمک کرده تا ماهیت و طول چرخه این دوره را بهتر درک کنیم و بشناسیم. در این مطلب قصد داریم 10 نکته جالب در مورد عصر یخبندان را که احتمالاً تاکنون نمی‌دانستید، برای شما بیان کنیم. با دیجی رو همراه باشید.

1. یخچال‌های طبیعی

یخچال‌های طبیعی وسیعی در سراسر جهان وجود دارند. این یخچال‌ها نه تنها بزرگترین منبع آب شیرین در روی کره زمین هستند، بلکه یادگارهایی هستند که از عصر یخبندان پیشین به جا مانده‌اند. به زبان ساده‌تر پس از فروپاشی عصر یخبندان در بعضی از مناطق زمین، صفحاتی از یخ همچنان باقی مانده و تبدیل به یخچال‌های امروزی شده‌اند. در حال حاضر حدود 10 درصد از سطح زمین را یخچال‌های طبیعی پوشانده‌اند. اما بهتر است بدانید که در آخرین عصر یخبندان، یخچال‌های طبیعی به اندازه یک سوم کل سطح زمین را در برگرفته بودند.

یخچال‌های طبیعی اندازه‌های مختلفی دارند، برخی از آن‌ها به اندازه یک زمین فوتبال بوده و برخی دیگر می‌توانند تا چندین کیلومتر مربع وسعت داشته باشند. در واقع، لایه یخی که قطب جنوب را احاطه کرده یک یخچال طبیعی است که حدود 40 میلیون سال قدمت دارد!

2. ظهور هیمالیا و عصر یخبندان

تحقیقات گسترده در زمینه زمین‌شناسی نشان می‌دهد که ظهور هیمالیا ممکن است منجر به ایجاد قرون یخبندان در تاریخ شده باشد. رشته کوه هیمالیا و فلات تبت در اثر برخورد صفحات زمین شناختی هند و تبت، طی میلیون‌ها سال به وجود آمده‌اند.

حدود هشت میلیون سال پیش، این اتفاق نه تنها باعث تغییر توپوگرافی زمین شد بلکه وزش بادهای موسمی در آسیا نیز آغاز گردید. علاوه بر این، با تغییرات فرسایشی در این قسمت از زمین مقدار گاز کربن گلخانه‌ای در جو به شدت کاهش پیدا کرد. این موضوع به طور مستقیم منجر به ظهور دوره یخبندان، حدود دو و نیم میلیون سال پیش و همزمان با ظهور هیمالیا شد.

3. جانوران غول پیکر

دوره زمین‌شناسی پلیستوسن که در حدود 1.8 میلیون سال پیش آغاز گردید، همزمان با عصر یخبندان اتفاق افتاد. در این دوره، زمین شاهد ظهور حیوانات و پرندگان غول‌پیکیری بود که زیست‌شناسان آن‌ها را “مگافاونا” می‌نامند. برخی از این مگافاونا‌ها هم اکنون در قالب فیل‌ها و زرافه‌ها و … هنوز زنده بوده و حیات خود را حفظ کردند. اغلب این حیوانات مانند ماستودون‌ها، ماموت‌ها، ببر خنجر دندان و … با پایان یافتن عصر یخبندان منقرض شدند.

در حقیقت مگافاونا‌ها در حدود 10 هزار سال پیش به طور ناگهانی ناپدید شدند و این موضوع برای دانشمندان همچنان یک سؤال جدی است. گفته می‌شود که منقرض شدن این گونه از جانوران در اثر گرم شدن سریع زمین و پایان عصر یخبندان بوده است. همچنین در این زمان، جمعیت انسان‌ها به شدت افزایش پیدا کرد و بشر برای تهیه غذا و چرم، این موجودات را شکار می‌کرد. ظهور این موارد، همزمان با هم باعث هموارتر شدن راه انقراض مگافاونا‌ها گردید.

4. عصر یخبندان کوچک

بین دوره‌های یخبندان در مقیاس بزرگ، دوره‌های یخبندان کوچک‌تر و کوتاه‌تری نیز هر از گاهی ظاهر می‌شود. این دوره‌های کوچک، آن‌چنان ویرانگر نیستند ولی تا حدودی می‌توانند باعث ایجاد قحطی و خرابی شوند. آخرین دوره یخبندان کوچک در قرن 14 در مناطق شمال اروپا به ثبت رسیده است. این عصر یخبندان در اثر افت شدید دما در نیم‌کره شمالی در دوره‌ای خاص اتفاق افتاد.

این امر همچنین باعث بروز قحطی برای مردمان محلی در آن مناطق شد. در حقیقت در این زمان، دوره‌های طولانی و بدون هیچ تابستانی پدیدار گردید که شرایط نامساعد آب و هوایی، زندگی روزمره انسان‌ها را دشوار کرد. هنوز علت عصر یخبندان‌های کوچک پیدا نشده است، اما دانشمندان علت آخرین دوره یخبندان کوچک را افت ناگهانی انرژی خورشیدی می‌دانند.

5. آلودگی و عصر یخبندان

به طور کلی تصور می‌شود که عصر یخبندان‌های بزرگ و کوچک در فواصل منظمی اتفاق می‌افتند. اما اگر آلودگی هوا و گرم شدن کلی کره زمین را در نظر بگیریم، می‌توان گفت که در روند وقوع این دوره‌ها اختلال ایجاد شده است. در حقیقت، طبق گفته دانشمندان، اگر چرخه طبیعی را برای عصر یخبندان‌ها دنبال کنیم، عصر یخبندان بعدی باید تقریبا در 1500 سال آینده اتفاق بیفتد. با این حال، تولید گازهای گلخانه‌ای در سال‌های اخیر در سراسر جهان به حدی بوده که این چرخه میزان قابل توجهی عقب رانده شده و به تاخیر افتاده است.

حتی اگر عصر یخبندان یک پدیده باشد که به طور طبیعی اتفاق می‌افتد، برای وقوع آن به یک دوره طولانی با سطح بسیار کم دی ‌اکسید‌کربن در جو نیاز است. با وجود دمای فعلی کره زمین و گرم شدن روز افزون آن، احتمال چنین افت فشار شدیدی در دی ‌اکسیدکربن بسیار کم خواهد بود. دانشمندان بر این باورند که انسان چرخه عصر یخبندان را چنان به تاخیر انداخته که اگر انتشار بیش از حد کربن از امروز متوقف شود، عصر یخبندان بعدی حداقل هزار سال دیرتر از دوره طبیعی خودش اتفاق خواهد افتاد!

6. توپوگرافی کره زمین

با شروع آخرین عصر یخبندان، تمام قاره‌های اصلی در موقعیت کنونی خود قرار داشتند و توپوگرافی زمین در آن دوره تفاوت چندانی با حال حاضر نداشت. در عصر یخبندان تمام قطب جنوب با ورقه‌های عظیمی از یخ پوشیده شده بود. همچنین این ورقه‌ها مناطق بزرگی از اروپا، آمریکای شمالی، آمریکای جنوبی و قسمت‌هایی از آسیا را نیز در بر می‌گرفتند.

با ادامه پیدا کردن دوره انجماد در عصر یخبندان، ورق‌های یخی تمام آمریکای شمالی و کانادا را هم تحت پوشش درآوردند و حتی تا گرینلند امروزی نیز امتداد پیدا کردند. دانشمندان تخمین می‌زنند که حداقل 30 درصد از کل سطح زمین در آن زمان با یخ پوشیده شده بود. سایر عصرهای یخبندان قبل از دوران پلیستوسن نیز بسیار گسترده بودند.

7. ظهور انسان‌های مدرن

اولین انسان‌های مدرن، حدود صد هزار سال پیش در آفریقا ظاهر شدند و تقریباً در حدود ده هزار سال پیش شروع به پیشرفت کردند. در این فاصله زمانی، آن‌ها برای هزاران سال در محیط‌های نامطلوب و سخت زندگی می‌کردند و توانستند حیات خود را حفظ کنند.

بر خلاف مگافاوناها، انسان‌ها برای مقاومت در برابر سرما، نه عظیم بودند و نه خزنده، بلکه قادر بودند از تفکر خود استفاده کنند و با سخت‌ترین شرایط آب و هوا‌یی کنار بیایند. آن‌ها توانستند کمترین حد دما را در آخرین عصر یخبندان در حدود 25000 تا 15000 سال پیش تحمل کنند. انسان‌های مدرن برای خود پناهگاه‌های گرمی از استخوان‌های ماموت می‌ساختند و از پوست حیوانات برای محافظت در برابر سرما استفاده می‌کردند.

8. طولانی‌ترین یخبندان

زمین در تاریخ خود حداقل پنج دوره یخبندان بزرگ را شاهد بوده که هر کدام 44 تا 110 هزار سال طول کشیده‌اند! یخبندان هورونی، یکی از اولین دوره‌های بزرگ یخبندان است که حدود 2400 تا 2100 میلیون سال پیش اتفاق افتاد. این عصر یخبندان در مقیاس جهانی به مدت طولانی، طی دو دوره زمین شناسی گسترش یافت. سپس دوره کریوژنین اتفاق افتاد که بیش از 200 میلیون سال به طول انجامید. آخرین عصر یخبندان، یخبندان کواترنری است که حدود 2.5 میلیون سال پیش آغاز شده است.

9. زمین همانند یک گلوله برفی

ما می‌دانیم که در طول آخرین عصر یخبندان حدود 30 درصد از سطح زمین از یخ پوشیده شده بود. اما در برخی از دوره‌های یخبندان، این لایه‌های یخ تقریباً در تمام سطح زمین گسترش می‌یافتند. در این دوره‌ها اگر زمین را از فضا تماشا می‌کردید، آن را به شکل یک گلوله برفی می‌دیدید!

یكی از مشهورترین دوره‌های یخبندان احتمالاً یخبندان استرتین-مارینوآن است که حدود 710 تا 640 میلیون سال پیش روی داده است. در حقیقت در این عصر یخبندان، ورقه‌های یخی را می‌توان در مقیاس قاره‌ای مشاهده کرد و حتی در این دوره مناطق اطراف استوا نیز دارای یخچال‌های گسترده بودند. در این عصر یخبندان در سطح جهانی، میانگین دما زیر 30 درجه سانتی‌گراد، حتی سردتر از قطب جنوب امروزی بود.

10. عصر یخبندان بعدی

تصور اینکه عصر یخبندان بعدی ممکن است به ما چه میزان آسیب‌هایی برساند برای اغلب افراد سوال برانگیز است. افزایش سطح گازهای گلخانه‌ای ممکن است چرخه یخبندان‌های طبیعی را از حالت تعادل خارج کند، اما به گفته دانشمندان، احتمال وقوع یک دوره یخبندان کوچک در حدود سال 2030 وجود دارد. چرا که فعالیت خورشید کاملاً شبیه به آخرین دوره یخبندان در قرن 17 و 18 است.

اکنون با پیشرفت تکنولوژی می‌توان فعالیت خورشید را با دقت بیشتری رصد کرد و پیش بینی‌ها نشان می‌دهد که فعالیت خورشید طی یک دهه آینده حدود 60 درصد کاهش خواهد یافت. اگر روند طبیعی آن را دنبال کنیم، این موضوع منجر به افت قابل توجهی در دمای جهانی، به ویژه در مناطق دور از خط استوا خواهد شد. اما بسیاری از دانشمندان با این استدلال مخالف هستند، زیرا معتقدند اگر تابش خورشیدی در حد یخبندان‌های کوچک قبلی باشد، گرمای ناشی از گازهای گلخانه‌ای به طور موثری از هرگونه احتمال یخ زدگی جلوگیری خواهد کرد.