قرن‌هاست که نقاشی مونالیزا، با آن لبخند مرموز و فریبنده‌اش، مایه شگفتی و تحسین متخصصان و علاقه‌مندان به هنر در سراسر جهان بوده است. این پرتره، که توسط لئوناردو داوینچی، نابغه دوره رنسانس ایتالیا خلق شده، همواره با سوالات بی‌شماری در مورد تکنیک‌های به کار رفته در آن همراه بوده است. چگونه لئوناردو توانست با چند ضربه قلم‌مو، چنین اثری را خلق کند که تا این حد ذهن‌ها را به خود مشغول کند؟ اکنون، به لطف پیشرفت‌های چشمگیر در فناوری اشعه ایکس، دانشمندان در آستانه حل این معمای تاریخی و راز مونالیزا قرار گرفته‌اند. این تحقیقات جدید، دریچه‌ای نو به سوی درک عمیق‌تر روش‌های نقاشی لئوناردو و رازهای پنهان در لایه‌های رنگی این شاهکار هنری گشوده است. با ما در دیجی رو همراه باشید.
کشف یک عنصر پنهان: رمزگشایی از فرمول رنگ لئوناردو
محققان، نتایج پژوهش‌های خود را در «ژورنال انجمن شیمی آمریکا» منتشر کرده‌اند که نشان می‌دهد لئوناردو داوینچی در اوایل قرن شانزدهم، هنگام خلق این اثر، در اوج خلاقیت و روحیه تجربه‌گرایی بوده است. به گفته ویکتور گونزالس، سرپرست این مطالعه، لئوناردو فردی بود که عاشق آزمایش بود و هر یک از نقاشی‌های او از نظر فنی کاملاً متفاوت است. گونزالس، که ترکیب شیمیایی ده‌ها اثر از لئوناردو و دیگر هنرمندان را مورد بررسی قرار داده است، کشف کرده که رنگ‌های استفاده شده در مونالیزا، چیزی بسیار خاص و منحصر به فرد داشته‌اند.
یافته‌های این تیم تحقیقاتی به طور خاص نشان می‌دهد که یک ترکیب شیمیایی نادر به نام «پلومبوناکریت» (Plumbonacrite) در اولین لایه رنگی مونالیزا یافت شده است. این کشف، تأیید می‌کند که لئوناردو به احتمال زیاد از پودر اکسید سرب برای غلیظ کردن و کمک به خشک شدن سریع‌تر رنگ خود در ابتدای کار بر روی این پرتره استفاده کرده است. تصور می‌شود که او این پودر نارنجی رنگ را در روغن بذر کتان یا روغن گردو حرارت داده و سپس خشک می‌کرده تا یک خمیر غلیظ‌تر به دست آورد که سریع‌تر هم خشک می‌شده است. گونزالس در این باره می‌گوید:
چیزی که از این روش به دست می‌آید، روغنی است که رنگ طلایی بسیار زیبایی دارد و مانند عسل روان است.
این روش، نه تنها به لئوناردو امکان می‌داده تا با سرعت و دقت بیشتری کار کند، بلکه به پرتره مونالیزا عمق و درخششی منحصر به فرد نیز بخشیده است. این جنبه از راز مونالیزا همواره مورد کنجکاوی بوده و اکنون به صورت علمی توضیح داده شده است.
کارمن بامباخ، متخصص هنر ایتالیایی و متصدی موزه هنر متروپولیتن نیویورک، که البته در این مطالعه مشارکت نداشته است، این پژوهش را “بسیار هیجان‌انگیز” توصیف کرد. او تأکید کرد که هرگونه بینش جدید و اثبات شده علمی در مورد تکنیک‌های نقاشی لئوناردو، “اخبار فوق‌العاده مهمی برای دنیای هنر و جامعه جهانی ما” است. به عقیده بامباخ، یافتن پلومبوناکریت در مونالیزا “گواهی بر روحیه پرشور و تجربه‌گرایی مداوم لئوناردو به عنوان یک نقاش است؛ چیزی که او را جاودانه و مدرن می‌سازد.” این کشف، نه تنها به ما کمک می‌کند تا راز مونالیزا را بهتر درک کنیم، بلکه نشان دهنده نبوغ بی‌بدیل لئوناردو در ابداع و نوآوری در زمینه نقاشی است.
فناوری اشعه ایکس: پنجره‌ای به سوی ساختار اتمی نقاشی
قطعه رنگی که گونزالس و تیمش برای مطالعه خود تجزیه و تحلیل کردند، از لایه زیرین نقاشی گرفته شده بود و به سختی با چشم غیرمسلح قابل مشاهده بود. این قطعه به اندازه قطر یک تار موی انسان بود و از لبه بالای سمت راست تصویر، جایی که اکنون در موزه لوور پاریس با افتخار به نمایش گذاشته شده است، برداشته شد. دانشمندان با استفاده از یک سینکروترون (یک ماشین بزرگ که ذرات را تقریباً با سرعت نور شتاب می‌دهد) ساختار اتمی این نمونه را با اشعه ایکس بررسی کردند. این روش به آن‌ها امکان داد تا ترکیب شیمیایی این ذره را کشف کرده و پلومبوناکریت را شناسایی کنند.
این ترکیب، محصول جانبی اکسید سرب است که به محققان اجازه می‌دهد با اطمینان بیشتری بگویند که لئوناردو به احتمال زیاد از این پودر در فرمول رنگ خود استفاده کرده است. گونزالس در این زمینه می‌گوید:
پلومبوناکریت واقعاً اثر انگشت دستورالعمل اوست. این اولین بار است که می‌توانیم آن را به طور شیمیایی تأیید کنیم.
این کشف، نه تنها به ما در درک راز مونالیزا کمک می‌کند، بلکه اطلاعات ارزشمندی در مورد تکنیک‌های نقاشی دوران رنسانس ارائه می‌دهد.
میراث یک فرمول: از لئوناردو تا رامبرانت
پس از لئوناردو، ممکن است رامبرانت، استاد هلندی قرن هفدهم، نیز از دستورالعمل مشابهی در نقاشی‌های خود استفاده کرده باشد؛ گونزالس و دیگر محققان قبلاً پلومبوناکریت را در آثار او نیز پیدا کرده‌اند. گونزالس می‌گوید:
این به ما می‌گوید که این دستورالعمل‌ها قرن‌ها منتقل شده‌اند. این یک فرمول بسیار خوب بود.
با این حال، مونالیزا (که متخصصان موزه لوور آن را پرتره لیزا گراردینی، همسر یک تاجر ابریشم فلورانسی می‌داند) و دیگر آثار لئوناردو هنوز رازهای ناگفته‌ای دارند. گونزالس می‌گوید:
مطمئناً چیزهای بسیار، بسیار بیشتری برای کشف کردن وجود دارد. ما تازه داریم سطح ماجرا را خراش می‌دهیم!
این جمله، نشان دهنده پتانسیل بالای تحقیقات آینده برای کشف رازهای بیشتر مونالیزا و دیگر شاهکارهای هنری است و این که علم و هنر همچنان می‌توانند با همکاری یکدیگر، پرده از اسرار پنهان تاریخ بردارند. هر کشف جدید، گامی است به سوی درک عمیق‌تر از نبوغ بی‌بدیل لئوناردو و جایگاه او در تاریخ هنر.
